Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

НАМУНАЛАР ТАРКИБИДАН КУМУШНИ АНИҚЛАШНИНГ 
ДОЛЗАРБЛИГИ 
1
Эгамбердиев Х.К., 
2
Аскарова М.Р., 
1
Абдурахманова У.К. 
1
Гулистон давлат университети,
2
Нукус давлат педагогика институти 
 
Ҳозирги вақтда металлургия саноати соҳасида рангли ва нодир металларни 
табиий манбаларда аниқлаш ва ажратиб олиш ҳамда уларни бир-биридан 
ажратиш асосий муаммо ҳисобланади. Текширилаётган манбада нодир 
металларнинг миқдори камлиги ва нотекис тақсимланганлиги нодир 
металларни аниқлашда қийинчиликлар туғдиради. Шунинг учун ҳам кумуш ва 
нодир металлар анализида самарали анализ усуллари ва селективлиги юқори 
бўлган реактивлардан фойдаланиш тақозо этилади. 

---

425 
Кимуш қимматбаҳо металл бўлиб, у қадимдан маълум. Ер пўстлоғининг 
6·10
-6
% ини ташқил қилади. Табиатда кумуш жуда кам туғма ҳолда учрайди. 
Кўп бирикмалар мишяк ёки сурма билан бирга минераллар ҳолида учрайди. 
Кумуш дунёнинг кўплаб мамлакатларида асосан рудалар таркибидан ажратиб 
олинади. Кумуш шунингдек, олтин билан табиий қотишма шаклида ҳамда мис, 
қўрғошин ва рух рудаларида учрайди. Ер қобиғидаги кумушнинг нисбати 
миллиондан бирига тенг деб тахмин қилинади. Соф кумушнинг энг йирик 
конлари Афина ва Нева жойлашган. Шимолий ва Жанубий Американинг 
ғарбий қисмларидаги қўриқхона дунёдаги кумуш захирасининг 60 фоизини 
ташкил этади, Мексика жаҳон кумушининг 35 фоизини, Перу 12 фоизини ва 
Америка Қўшма Штатлари (АҚШ) 11 фоизини ишлаб чиқаради. Тахминан 40 
фоиз ишлаб чиқариш бошқа мамлакатлар ўртасида тақсимланган. 
Соғлиқни сақлаш тизимида қўлланиладиган кумуш “коллоид кумуш” 
бўлиб, бу кумушнинг турли оқсиллар билан бирикмаси кучли антисептик 
хусусиятга эга. Кумуш иссиқлик ва электрни бошқа металларга қараганда яхши 
ўтказади, ёруғликни яхши қайтарувчи, нурланишдан ҳимоя қилувчи хоссага 
эга. Кумуш ионлари кучли бактерицид хусусиятга эга бўлиб, 450 хил 
бактерияларни йўқотади, вирус ва замбуруғлар ўсишининг олдини олиб, 
уларни ўлдиради ҳамда кўплаб тери касалликларига ижобий таъсир кўрсатади. 
Жуда самарали антибиотик хусусиятига эга кумуш, шунингдек, инсон 
танасига салбий таъсир таъсири ҳам бор, кумушдан заҳарланиш ҳолатлари 
инсон танасида кумуш тўпланиши натижасида юзага келади. Даволаш жуда 
қийин бўлган кумушли заҳарланишида ошқозон оғриғи ва нафас қисиши каби 
шикоятлар бўлади. 
Шуларни ҳисобга олиб, илмий тадқиқотларимизда турли хил ишлаб 
чиқариш корхоналари ва металлургия саноати оқавалари таркибидаги кумуш 
метали ионини табиий бирикмалар ёрдамида спектрофотометрик аниқлашнинг 
оптимал шароитини аниқлаш билан бирга, эритмада ҳосил бўладиган кумуш 
комплексининг таркибий моллар нисбати, комплекснинг барқарорлиги, 
аниқлаш усулига бегона ионлар таъсирини ўрганиб, табиий экологик 
намуналар таркибидан кумушни аниқлаш усули ишлаб чиқилди.