O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus Ta’lim Vazirligi Samarqand Davlat Universiteti Raqamli texnologiyalar fakulteti 303-guruh talabasi Narzullayev Anvarning linux operatsion sistemasida adminstratorlik fanidan yozgan Mavzu

Shell: komandalar interpritatori va dasturlash tili.
Shell komanda interpritatori -
foydalanuvchi va OT o'rtasidagi interfeysni amalga oshirib beruvchi matn muhiti
hisoblanadi. Komandalarni ekranga kiritish orqali, shell komandani interpritatsiya
qladi va foydalanuvchi tomonidan so'ralgan dasturni chaqiradi. Komandalar
interpritatori shell Linux uchun mo'ljallangan.
Quyida eng ko'p ishlatiladigan 3 ta interpritatorlar keltirilgan.
Bourne Again Shell (bash), Unix ning asl shell interpritatori hisoblanadi.
TC Shell (Tcsh), Shell ning kengaytirilgan versiyasi bo'lib, Unix BSDning qismi
sifatida yaratilgan.
Z Shell (zsh), u bir nechta interpritatorlarning funksiyalarini o'zida akslantirgan, shu
jumladan Korn shell interpritatorini ham.
Interpritatorlarning o'zining klaviatura orqali kiritilgan komandalarni OTga
jo'natish funksiyalaridan tashqari, shell interpritatori yuqori darajadagi dasturlash tili
ham hisoblanadi.Shell komandalari faylda bajarilishi jihatidan ketma ket tarzda yozilib
boradi (Linuxda ushbu holat shell stenariyalari, Windows paketli fayllar deb
nomlanadi).
Foydali utilitalar.
Linux o'zida, komandalar deb nomlanuvchi, minglab foydali
dasturlarni qamrab oladi. Ushbu utilitalar foydalanuvchilar talabidan kelib chiqqan
holda berilgan fuknsiyalarni bajaradi. Masalan
sort
utilitasi, ro'yhatdagi ma'lumotlarni
alfavit yoki nomerlangan ko'rinishda yoki ro'yhatdagi ma'lumotlarni detallarning nomi
bo'yicha, familiya, shaharlar, index, telefon nomer, yoshi kabi taqsimlab chiqadi.
Sort
utilitasi dasturlashning asosiy intrumenti hisoblanadi va u Linux tizimining standart
qismi hisoblanadi. Boshqa utilitalar foydalanuvchilarga fayllarni saqlash, bosmaga
chqarish, nusxa olish, o'chirish, format qlish, muxarirlash kabi amallarni bajarishga
imkon beradi.
Tizimli administratsiyalash.
Linux foydalanuvchilarga komanda qatorida
kanallar va filterlar qo'yish imkonini ham beradi. Kanallar bir dasturning xulosasini
boshqa dasturga chiquvchi ma'lumot sifatida jo'natadi. Filterlar kanallarning bir
ko'rinishi bo'lib, qaysiki kiruvchi ma'lumotlar patokini qayta ishlab,chiquvchi
ma'lumotlar potokini qabul qladi. Filter boshqa dasturning xulosasini qayta ishlab,
natijani o'zgartiradi. Filterdagi chiquvchi ma'lumot boshqa dastur uchun kiruvchi
ma'lumot bo'ladi. Kanal va filterlar ba'zan aniq bir vazifani bajarish uchunbirgalikda

---

ishlaydi. Masalan ma'lumotni tartiblab, bosmaga chqarish uchun uchta utilitadan
foydalaniladi.