Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

A chitqisim on tallom . 
B u tip tallom bitta yoki hujayralar zan- 
jirid a n (p sev d o m itselliy ) iborat. A ch itq ilarn in g k o 'p c h ilig i kurtak- 
lanib k o 'p a y a d i, yangi hujay ra o 'z id a n o ldingisidan ajrab ketm aydi.
Z A M В U R U G ‘ L A R N IN G K IM Y O V IY T A R K IB I,
M E T A B O L IZ M I
Z a m b u ru g 'la m in g fao liy atid a r o 'y beradigan m etabolitlar 
b irlam ch i 
va 
ik kilam chiga b o 'lin a d i. 
B irlam chi 
m etabolitlar 
z a m b u ru g 'n in g o 'sis h i uchun zarur, b u lar nuk lein kislotalar, 
o qsillar, u g lev o d lar, k o ferm en tlar lipidlar va boshqalar.
Ik kilam chi m eto b o litlar z am b u ru g 'n i sh aro itg a m oslanishlari 
u chun zarur. U la r b ir z a m b u ru g 'd a b o 'ls a , boshqasida b o 'lm aslig i 
m u m k in , u la r o datda quyi m o lek u lali b irik m alar hisoblanadi.
O qsillar. 
Z a m b u ru g 'n in g tuzilishini tashkil qiladigan oqsillar 
h u jay ra devori, m em branali tuzilm alar, x ro m o so m alar tarkibida 
b o 'la d i. F e rm en tlar tarkibidagi o q sillar hujay ra ichidagi jarayonlarni 
v a a tr o f m u h it bilan alo q alam i t a ’m inlaydi. B u haqda to 'la ro q
z a m b u ru g 'la m in g o ziqlanishi q ism d a b ay o n qilinadi.
T uzilm alardagi 
uglevodlar. 
Z a m b u ru g 'la m in g
hujayra 
d e v o rin i tu zilm a v iy u g lev o d la r tashkil qiladi. K im yoviy tarkibiga 
k o 'r a u la rn i u ch g u m h g a b o 'lis h m um kin: glukoza, bo sh q a 
m o n o sa x a rid la r va pep tid lar bilan kov alen t b o g 'la n g a n uglev o d lar 
(g lik o p ro tein lar). G lu k o zan in g p o lim erlari bu-glyukanlar, xitin lar 
v aselly u lo z a. G ly u k an lar tarm o q lan g an yoki tarm oqlanm agan b
70

---

yoki v bogMar bilan bogM angan glukoza m olckulalari hisoblanadi. 
Zam burugM arning k o 'p c h ilig in i tashqi qavati shulardan iborat.
X itin 
m olekulasida 
g lukoza 
q o ld ig ‘i 
am inoguruh 
bilan 
b o g ‘langan, ularga sirka k islo ta q o ld ig 'i birikkan (atsetillangan). 
A tsetillanm agan xitin 
xitozin 
deyiladi, u ayrim zambumgM arda 
u chraydi, xolos.
T S ellyuloza 
oo m itsetlarn in g
barchasida 
m avjud, 
hujayra 
d evorining 10% m assasini tash k il qiladi. Uzoq v aq tla rse lly u b z a
z a m b u ru g 'la rd a boMmaydi deb h isoblanilar edi.
M ono sax arid lam in g bosh q a polim erlari (m annoza, galaktoza va 
boshqalar) yuksak o 'sim lik la rd a galaktoza deyiladi. U barcha 
z am b u ru g 'la rd a uchram aydi. A ch itq ilard a m annozaning polim eri -
m an n an lar bor.
Zam burugM arning hujayra devorida peptidoglyukanlar, m anna- 
n o p ro tein lar va b oshqalar m avjud. U lar hujayra devorida o ‘rta 
qavatni tashkil qilib a tro f m u h it bilan aloqa jaray o n larid a ishtirok 
etadi.