Ўсимликлар морфологияси ва

цистолит 
(юнон. ц и - 
с г и с — пуфак; л и т о е — тош) деб аталади. Цистолит 
ҳужайра бўшлиқларида осилиб туради (27-расм, А). Цис­
толит кальций карбонат тузларидан ташкил топган бўлиб 
наша, ачитқи ўт, тут баргларининг ҳужайраларида бўлади.
8-§. ҲУЖАЙРА ПЎСТИ ВА УНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ
Ҳужайра пўстининг ҳосил бўлиши, тузилйши ва биологик 
аҳамияти. 
Ўсимлик ҳужайраси ниҳоят пишиқ тузилишга 
эга бўлган пўстга эга. Шунинг учун ҳам ўсимлик хужайра- 
си ҳайвон хужайрасидан фарқ қилади. Ўсимликларнинг 
ҳужайра пўсти цитоплазма фаолиятининг маҳсулоти бўлиб, 
ҳужайра ичидаги протопласт, плазмалемма ва органелла- 
ларни ўраб ҳимоя этади. Одатдаги шароитда ҳужайра пўстсиз 
яшай олмайди, чунки ҳужайра тиғизлигини сақловчи тур­
гор босими плазмаиемани ва протопластни ёриб юбориши 
мумкин. Шунинг учун ҳам ҳар бир хужайра пишиқ пўст 
билан ўралган бўлади. Кўпчилик сувутлари ва замбуруғ- 
ларнинг зооспораларида пўст бўлмайди. Уларнинг прото­
п л а с т юпқа эластик қатлам плазмалема билан қопланган.
Ҳужайра лўстининг ривожланиши Гольджи аппарати 
ва плазмалемма фаолиятига боғлиқ. Уларнинг таркибида

---

махсус ферментлар бўлиб 
улар, п о л и сах ар и д л ар н и
синтез қилишда қатнашади.
Ҳосил бўлган полисахарид- 
лардан целлюлоза ва хитин 
микрофибриллари, Гольджи 
аппарата ёрдамида плазма- 
лемага ташилади. Бунда улар 
бир-бири билан зич жойла- 
шиб пўстни ҳосил қилади 
(30-расм).
Ҳужайра пўсти илк бор 
муртак (эмбрионал) ва ме­
ристема (ўсимликларнинг 
тузувчи тўқимаси) ҳужайра- 
ларида пластинка шаклида 
ҳосил бўлади. П ластинка 
пектин модцасидан ташкил 
топган бўлиб, ярим суюқлик 
ҳолида у ч р а й д и , л е к и н
унинг таркибида целлюлоза 
бўлмайди. Ёш ҳужайралар 
цитокинез 
бўлиниб кўпаяди.
Ҳосил бўлган ҳар қайси ёш 
ҳужайра ў зи н и н г махсус 
пўстига эга; қўшни ҳужай- 
ралар б и р-б и ри д ан ю пқа 
оралиқпарда пластинка билан ажралган. Бинобарин, ҳар 
қайси қўшни ҳужайралар бир-биридан икки қават “де- 
вор” билан ажралади. Шу сабабдан баъзи адабиётларда 
ҳужайра пўстини ҳужайра “девори” ёки пардаси, аниқ- 
роғи ҳужайра пўстининг ички девори деб айтиш мумкин.
Одатда, ҳужайра пўсти тиниқ, рангсиз, осонлик билан 
қуёш нурини ўзидан ўтказиш хусусиятига эга. Пўст орқа- 
ли сув ва сувда эриган моддалар ўтказилади.
Ҳужайра пўсти ўсиш хусусиятига эга, унинг ўсиши чўзи- 
лиш воситасида содир бўлади. Ҳужайра пўстининг қалин- 
лиги ҳужайранинг ёшига ва жойлашган ўрнига қараб ўзга- 
риб боради. Электрон микроскоп, ёруғлик ҳамда рентген 
нурлар ёрдамида ўсимликларнинг соматик ҳужайра пўсти
30