Ўсимликлар морфологияси ва

i 17
-раем.
Куртак пайванд: 
i —
 пай-
вандлаш учун куртаги олинадиган
тайёр қаламча; 
2—3 —
куртакни
бир оз ёғочлик қисми билан кесиб
олиш; 
4 —
 пайвандтагнинг пўстло-
ғини кесиш; 5—6 — куртакни ўр-
натиш; 7 — боғлаш.
118-раем.
Пайванднинг ҳар хил
турлари: 
1
 — оддий қаламча пай­
ванд; 
2 —
 ён қўндирма пайванд;
3 —
 ёрма пайванд.
лан тилинади, сўнгра бу 
жойга бир оз ёғочлик қис- 
ми билан кесиб олинган 
битта куртак ўрнатилади ва 
тут пўстлоғи ёки пластер 
билан боғланади (117-расм, 
6). П айванд қи ли н ган
кўчатзор қондириб суғори- 
лади. Уланган куртаклар 
10—15 кунда тутади. Тутган 
куртакдаги барг банди сал 
тегилса, тушиб кетади. 
Пайванд тутмаган вақтда 
қайта пайвандланади. Пай­
ванд тутиб кетгач, куртак 
уланган жойдан юқориси 
кесиб ташланади. Бу усул- 
да асосан, тут, олхўри, 
атиргул пайвандланади.
М евачиликда куртак 
пайванд усулидан ташқари 
найча пайванд ҳам қўлла- 
нилади.
Қаламча пайванд ёки 
копулировка (лот. к о п у -
л я р е — қўшиш, бирикти- 
риш), асосан баҳорда қўл- 
ланилади. Бу усулнинг бир 
қанча хиллари маълум. 
Масалан, оддий ва тилча- 
ли қаламча пайванд, қўн- 
дирм а пайванд, искана 
пайванд ва ҳ.к.
Оддий қаламча пайванд- 
да пайвандтаг ва пайван- 
дуст бир хил йўғонликда 
бўлиши керак. Пайвандтаг 
ҳам, пайвандуст ҳам бир- 
бирига мос келиб, зич 
қ илиб п а й в а н д л а н а д и ,

---

кейин боғланиб боғ малҳами суртилади. Бу усул асосан, эрта 
баҳорда куртаклар ёзилгунча бажарилади (118-расм, 1, 2).
Одатда пайвандтаг пайвандустдан йўғонроқ бўлганда 
кўпинча кўндирма ва искана (ёрма) пайванд қўлланила- 
ди. Пайванд мустаҳкам бўлиши учун пайвандтаг юзи ҳар 
хил (тилча, эгарсимон) шаклда ўйилади ва шунга яраша 
пайвандуст кесиклар тайёрланади. Кесиклар пайвандтаг 
кесигига зич боғланади, боғ малҳами суртиб қўйилади (118- 
расм, 2). Искана (ёрма) пайванд қўлланилганда дарахт ёки 
унинг шохи кўндаланг кесилади, кейин махсус пичоқ ёки 
искана билан ўртасидан ёрилади. 3—4 куртакли қаламча 
ҳар икки томондан қаламча ўрнатилиб зич боғланади ва 
боғ малҳами суртилади (118-расм, 3). Бундай пайванд 
март — апрелда қилинади.
Пайвандтаг билан пайвандустнинг ўтказувчи система- 
лари бир-бирига мос келса пайванд тез ва яхши ўсиб ке- 
тади, ҳамда пайвандустга хос белгилар пайдо бўлади. Ле­
кин шуни қайд қилиш лозимки, пайвандтаг илдиз тўқи- 
маларида ўзгаришлар содир бўлади. Шу ўзгаришлар 
пайвандустга таъсир кўрсатади. Шу сабабдан пайвандуст 
куртакларидан ҳосил бўлган шох-шабба ва меваларда фа- 
қат пайвандустга хос хусусиятлар билан бир қаторда пай- 
вандтагга хос хусусиятлар ҳам намоён бўлади.
Кейинги йилларда фан ва техника тараққий этган, био­
логия асрида, олимлар вегетатив кўпайишнинг янги кло- 
нал, яъни хужайра ёки тўқима (меристема, куртак апекси, 
муртак) ларини она ўсимлик танасидан ажратиб, махсус 
жиҳозланган лаборатория шароитида сунъий озиқа мод- 
даларда ўстириб янги ўсимлик ҳосил қилишга эришди- 
лар. Бу усул ижобий натижа бермоқца.