Oila pedagogikasi

bolaning oz
yoki кo‘p parvarish qilinishiga, ota-ona 
uchun qanchalik tashvish keltirishiga ham sababchi bo‘lib 
qolish mumkin. Aynan mana shu narsa ota-onaning bolaga 
bo'lgan munosabatini belgilaydi. Bu yerda ikki tomonlama 
munosabat talab qilinadi. Bulami bilish esa o‘zlarini bola 
tarbiyasida ayibdor deb hisoblovchi ota-onalarga katta yor- 
dam beradi.
Ikkinchidan, shuni ham alohida ta’kidlab o'tish joizki, 
bolaning tug‘ma xususiyatlaridan qat’i nazar, uning tar­
biyasida onasi yoki otasi bilan yo‘lga qo‘yilgan muloqot hal 
qjlluychi ahamiyatga ega bo‘ladi. Yana jadvalga e’tibor bering. 
«Tarbiyasi og‘ir bola»ni o‘qitish qanchalik qiyin bo‘lmasin, 
ona mehri samarali natija bermoqda. Ota-ona mehri bolaga
279

---

tug'ma xususiyatlami o'zgartirishga, uni yaxshi yoki yomon 
tomonlarga burib yuborishga qodirdir.
Ushbu kitob aynan mana shu masalaiga bag‘ishlangan. U 
farzand bilan bo‘ladigan munosabatlami qanday tashkil 
qilish, undagi ijobiy fazilatlami qaysi usullar yordamida 
takomillashtirish, bolaga zarur bo‘lgan hissiy madadni qay 
yo'sinda amalga oshirish haqida ma’lumot beradi. Bitta 
kitobda tarbiyaning barcha jihatlarini qamrab olish qiyin, 
albatta. Shu bois, biz asosiy va eng samarali tomonlaigagina 
to‘xtalib o'tamiz.
Ota-onalaming aksariyati o‘z farzandlarini jonu dildan 
sevadilar va o‘z mehr-muhabbatlarini yetkazyapman deb 
o'ylaydilar.
Farzandga qaratilgan e’tiborni berish usullari
Yuqorida farzandga qaratilgan e’tiboming farzand ha- 
yotiga ahamiyati haqida fikr yuritib ko‘rdik, endi uni bolaga 
yetkazib berish usullari haqida suhbatlashamiz. Shaxsiy 
tajribalarimizga tayangan holda shunday xulosalarga keldim- 
ki, vaqt ajratib, farzand bilan yakkama-yakka bo‘lish farzand­
ga qaratilgan e’tiborning eng muhim usuli ekan. Imonim 
komilki, siz bu usulning qiyin ekanligi haqida o‘ylay boshla- 
dingiz. Siz haqsiz farzand uchun vaqt ajratib, boshqa hech 
narsaga fikmi bo'lmay, u bilan birga, yonida bo‘lish oson 
kechmaydi. Bu farzand tarbiyasidagi eng qiyin narsa. Ibratli 
ota-onani boshqalardan ajratib turuvchi belgi ham aynan 
mana shunda — ular o‘z farzandlari tarbiyasi uchun har doim 
vaqt ajrata oladilar. Bu o‘rinda bir narsani hech qachon 
yoddan chiqarmaslik kerak: yaxshi tarbiya sizdan vaqt 
ajratishni talab qiladi. Bizning tezkor zamonimizda ortiqcha
280

---

vaqtni topishning o‘zi bo‘lmaydi. Ayniqsa, farzand televizor 
bilan band bo‘lgan, o‘zini ekran yoki ko‘zgu oldida tutgan 
bugungi zamonda bu ish murakkab sanaladi. Hammamizga 
qunday ravshanki, farzandlarimiz hozirda to‘liq tashqi 
ta’sirlar ostida qolgan. Bunday vaziyatda farzandni suhbatga 
tortish mushkul, ammo ota-onalik mas’uliyati sizni bunga 
majbur qiladi. Qolaversa, bu kabi yakkama-yakka bo'lish- 
laming bola uchun kelajakda samarasi kuchli bo'ladi. 0 ‘z 
farzandlarini baxtli, tengdoshlari davrasida dadil, osoyishta, 
qo'shimchasiga a’lochi o‘quvchilar safida bo‘lishini kim ham 
istamaydi deysiz?! Faqat buning uchun farzandlarimiz bilan 
yakkama-yaka bo‘lishga, suhbatlashishga vaqt topa bilishimiz 
shart.
Amerikalik mashxur olimlardan birining to'rt farzandi 
bor. U yaqinda bo‘lib o‘tgan anjumanda farzandlar uchun 
vaqt ajratishning nihoyatda og‘irligini, lekin yakshanbada bir 
bola uchun yarim soat vaqt ajratishga o‘ziga o‘zi so‘z 
berganligi haqida gapirdi. «Har bir ota-ona, - deydi u, - bu 
borada o‘zlariga reja tuzib olish lozim».
Meni ham aynan mana shu masala qiynardi. Bir misol: 
qizim har dushanba kuni mening ishxonamga yaqin bo‘lgan 
to'garak mashg'ulotlariga qatnashar edi. 
Ish kunimni 
shunday rejalashtirgan edimki, kechki payt uni to‘garakdan 
chiqish paytida kutib olardim. U bilan qahvaxonaga kirib, 
birga ovqatlanardik. Bizga hech kim xalaqit bermasdi. Qi- 
zimga butun diqqat-e’tiborimni qaratish uchun menda fursat 
topilardi. Qizimni qiziqishlari haqida suhbatlashardim va eng 
asosiysi, u bilan yakkama-yakka bo‘lishga vaqt topardim.
Farzand bilan holi suhbatlashib, uning hayotini tushunib 
yetsangiz, shundagi o‘simlik qiyinchiliklarini yengib o‘tishda 
unga yordam bera olgan bo‘lasiz.
281

---

Bolalar soni ko‘p bo‘lsa, ulaming har bittasi uchun jon 
kuydirish shunchalik mushkullashadi. Esimda, 7 yoshli qiza- 
loqni mening huzuritrtga maslahat uchun olib kelishdi. 
Qizchaning uydagi va maktabdagi muammolari to‘lib-toshib 
ketgan ekan. U uy vazifalarini bajarishda qiynalar, tengdosh- 
lari, aka-ukalari bilan muomala-munosabatlarda esa yoshiga 
mos ish tutmas ekan. Gap nimada ekanligini tushunib yetgan 
boisangiz kerak. Uning oilasida 10 farzand bo‘lib, tabiiy ra- 
vishda ota-onalari ulaming har biri uchun vaqt ajrata olma- 
ganlar. Qizaloqni o‘zlarining e’tiborsizligini azob chekayot- 
ganligi ulaming hayoliga ham kelmagan. Sababi boshqa 
farzandlari ular bilan biiga me’yordagidek hayot kechi- 
rishardi.
Oilaning qishloqda dehqon-fermer xo‘jaligi bo‘lib, katta 
farzandlari shu yerda mehnat qilishardi. Qizaloq esa yoshligi 
sababli ular bilan birga ishlay olmasdi. Bir o‘zi uyda qol- 
ganligi bois o‘zini oilada yolg‘iz va tashlandiq sezardi. Ota- 
onasi uni qattiq sevar, biroq qizaloq buni sezmasdi.