Elektron tibbiyot uskunalari profilaktikasi va xizmat

Elektromontaj ishlarida xavfsizlik texnikasi. 
Elektr qurilmalariga xizmat 
ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi qoidasini buzish, yong‘inga, elektr toki 
ta’siridan og‘ir shikastlanishga-kuyish, elektr yoki ta’siridan ko‘r bo‘lish va 
boshqa og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin. 
Kishilarni elektr tokidan shikastlanishdan saqlashning asosiy vositalaridan 
biri tok keltiruvchi qismlarni yaxshi izolyasiya qilish hisoblanadi. Agar ish 
sharoiti bo‘yicha apparatlarning tok keltiruvchi qismlari, rubilniklar, 
saqlagichlarni izolyasiya qilish mumkin bo‘lmasa, u holda ular terilar yoki 
to‘siqlar bilan berkitiladi. Tok keltiruvchi sim bilan to‘sik orasidagi masofa 60 
sm dan kam bo‘lmasligi kerak. 
YAlang‘och simlarni kishining bo‘yi etmaydigan balandlikdan o‘tkazish 
kerak. Ichki o‘tkazilgan simlar izolyasiyasining toksiz qurilmaning saqlagichlari 
olingan maydonining yoki oxiri saqlagichdan oldingi maydonning qarshiligi 
0,5m dan kam bo‘lmasligi lozim. Normal muhitli binolardagi izolyasiyaning 
qarshiligini yiliga kamida ikki marta tekshirish kerak; nam va zaharli gaz bug‘li, 

---

47 
yong‘in bo‘lishi va portlash xavfi bo‘lgan xonalardagi izolyasiyaning 
qarshiligini yiliga kamida bir marta tekshirish kerak. YAngi yoki remontdan 
chiqqan elektr qurilmani tarmoqqa ulashdan oldin uning izolyasiyasini 
tekshirish kerak. 500 yoki 1000V kuchlanishga mo‘ljallangan izolyasiyaning 
qarshiligi, odatda, megometr bilan aniqlanadi, ular har kaysi xo‘jalikda bo‘lishi 
lozim. Kishi ko‘pincha kuchlanish bo‘lmaydigan, lekin izolyasiyaning 
shikastlanganligi sababli kuchlanish asosida bo‘lgan elektr qurilmalarning metal 
qismini tegib ketishi natijasida tokdan shikastlanish mumkin. Buning oldini 
olish uchun elektr qurilmalar erga ulanadi. Elektr qurilmalarining tok 
keltirmaydigan metall qismlari (kuchlanish ostida bo‘lmagan) erga ulagichga -
erga ko‘milgan metall tok o‘tkazgich, metall trubalar, metall sterjenlar, po‘lat 
burchaklilarga (ular vertikal ko‘miladi) ulanadi. SHuningdek, po‘lat polosa yoki 
doiraviy po‘latlardan yasalgan gorizontal (polosa yoki doiraviy) erga ulagichlar 
ham ishlatiladi. Erga ulagich qurilmalari chiqarma va kontruli bo‘hadi. 
CHikarma qurilmali ulagichlar erga ulanadigan jihozdan ma’lum masofa 
to‘plab joylashtiriladi, konturli erga ulagichlarda erga ulanadigan jihoz atrofiga 
bir tekisda joylashtiriladi. Mashina va apparatlarga erga ulanadigan o‘tkazgich 
payvandlab, kavsharlab, shuningdek, bolt yoki vintlar yordamida ulanadi. 
Qurilmalarni montaj kilishda va ishlatishda kontaktlarning zichligini sinchiklab 
tekshirish kerak. 
Qurilmaning erga ulanadigan o‘tkazgichlari qora rangga bo‘yaladi. Ishlatish 
jarayonida zarur bo‘lsa, bo‘yog‘i yangilanadi. Erga ulangan sim o‘z vazifasini 
bajarishi uchun uning qarshiligini doimo o‘lchab turish va erga ulovchi 
simlarning holatini tekshirib turish kerak. 
Erga ulangan simni nazorat kilib turish uchun kuyidagi hujjatlar bo‘lishi 
kerak: 

erga 
ulash 
qurilmasining 
chizma 
va 
sxemalari 
(er 
osti 
kommunikatsiyasining joylashishi ko‘rsatilgan); 

---

48 

erga ulash qurilmasining elementlarini o‘tkazish bo‘yicha er osti ishlari 
uchun tuzilgan aktlar; 

erga ulash qurilmasini elektr qurilmalarining tuzilish qoidasida 
belgilangan norma va hajm bo‘yicha o‘tkazilgan sinovlarni kabul 
qilish-topshirish protokollari; 
Elektr jihozlarini, remont qilish
 
vaqtida kontakt yuzalarning, shuningdek, 
boltli birikmalarning holatini (ularda chang, zanglarni ketkazish, simlarning 
butunligini va kontaklarning zichligini, ayniksa, titrash yuz beradigan 
aylanuvchi mashina va apparatlarning zichligini) tekshirish kerak. Titrash 
natijasida kontaktlarning buzilishini oldini olish uchun erga ulagichlar 
aylanuvchi mashinalarga kontrgaykalar va boshqalar bilan biriktiriladi. 
Jihozlar remont kilingandan keyin erga ulagichlar aylanuvchi mashinalarga 
kontrgaykalar va boshqalar bilan biriktirilgan. 
Jihozlar remont kilingandan keyin, erga ulanganmi, yo‘kmi va erga ulash 
elementlarining qanday sharoitda ekanligini tekshiriladi, jihozlarni kapital va 
joriy remont qilish vaqtida erga ulash qurilmalari, erga ulash qurilmalarining 
simlari, boltli birikmalarning kontakt yuzalari sinchiklab tekshirib chiqiladi. 
Elektr qurilmalarning quyidagi qismlari erga ulanadi: elektrik dvigatellar, 
transformatorlar, generatorlar, elektr issiqlik asboblari, yoritgichlar, elektr 
apparatlar yuritmalari, taqsimlash shitlari va kuch shkaflarining metall 
karkaslari; metaldan yasalgan kabel muftalari, kuch kabellari kobig‘i, elektr 
o‘tkazgichning po‘lat trubalari; ko‘chma elektr iste’molchilarning metall 
korpuslari va h.k. 
Qishloqdagi kuchlanishi 380/200 V bo‘lgan uch fazali, to‘rt simli erga 
ulanish neytral simli bo‘lgan tarmoqlarda transformatorlar yoki generatorlarning 
kuchlanish ostida bo‘lmagan elektr qurilmalarining metall qismlari neytral tur 
orqali erga ulanadi. Bunga «nolga ulash» tizimi deyiladi. 
Agar nolinchi sim jihozlarni erga ulash uchun ishlatilsa, u holda uning 
zanjirga ajratuvchi apparat va saqlagichlar o‘rnatish mumkin emas. Biroq bir 

---

49 
vaqtda barcha faza va nolinchi simlarni uzadigan yoqqich ishlatishga yo‘l 
qo‘yiladi. Elektr qurilmalarini ishlatish jarayonida nolinchi simning 
o‘zi
lishdan 
saqlash choralari ko‘riladi. CHorvachilik va parandachilik fermalarini 
ta’minlovchi liniyalarda nolinchi sim faza simlari kabi (bir xil kesimli) bo‘ladi. 
Nolinchi simning uzilishi, izolyasiyaning shikastlanishi elektr qurilmalarining 
normal ishlashini buzadi. Nolinchi sim orqalarining normal ishlashini buzadi. 
Nolinchi sim orkali erda ulangan mashina va qurilmalar korpuslarida xavfli 
kuchlanish vujudga kelishi mumkin. Bunday korpuslarga tegish xayot uchun 
xavfli. 
Elektr qurilmalarini ishlatishda xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar individual 
himoya vositalari-asosiy va qo‘shimcha vositalarni ishlatishlari shart.
Asosiyga shunday himoya vositalari kiradiki, ularning izolyasiyasi 
qurilmalarning ish kuchlanishiga chidaydi va ular yordamida tok keltiruvchi 
qismlarga bevosita tegish mumkin, qo‘shimcha himoya vositalari asosiy 
vositalarning ta’sirini kuchaytiradi. Himoya vositalari uch gruppaga bo‘linadi: 
1.
Odam ish vaqtida kuchlanish ostida bo‘lgan qurilma qismlariga tegib 
ketganda uni elektr toki bilan shikastlanishdan izolyasiyalovchi, himoya 
kiluvchi vositalar (himoya qo‘lkoplari, botiklar, kalishlar, tagliklar va 
gilamchalar, izolyasiyalangan asboblar va h.k.) 
2.
Kuchlanish ostida bo‘lgan qurilma qismlariga tasodifan tegib ketishning 
oldini oluvchi vositalar (vaqtincha to‘siklar, plakatlar, oldini oluvchi 
yozuvlar, kuchlanishning bor yoki yo‘kligini ko‘rsatuvchi asboblar, 
vaqtincha erga ulash va h.k.) 
3.
Elektr yoyi ta’sirida himoya kiluvchi vositalar: himoya ko‘zoynagi, 
brezent qo‘lkoplar va h.k. 
Himoya vositalarni foydalanishdan oldin sinchiklab qarab chiqiladi va 
changdan tozalanadi. Ayniksa, ularning yaroqligini ko‘rsatuvchi tamg‘asiga, 
shuningdek, ularning sinalgan sanasiga e’tibor berish kerak. Himoya vositalari 
maxsus laboratoriyada tekshiriladi, sinash natijalari bayonnoma bilan 
rasmiylashtiriladi. 

---

50 
Elektr qurilmalariga xavfsiz xizmat ko‘rsatish