Elektron tibbiyot uskunalari profilaktikasi va xizmat

U -
turdagi kuchlanish ishi, 
 R
ch
-
insonning qarshiligi 
Uch fazali turda:
Ј
ch
U
l
/R
ch
=
3
U/R
ch, 
bu erda, U
l
-turning chiziqli kuchlanishi, U
f
-turning fazali kuchlanishi 
Bunda inson tanasidan o‘tayotgan tok, uning turdagi kuchlanishiga va 
inson qarshiligiga bog‘liq. Statistikaga qaraganda bu holatlar kam uchraydi. Eng 
ko‘p elektr jarohatlar insonni bir fazali tok o‘tkazuvchi qismlarga tegib 
ketishdan bo‘ladi, kuchlanish ostida bo‘lgan inson, fazali kuchlanishni 
oshirmaydi. Bunday holatda inson tanasidan o‘tuvchi tok turning neytral 
rejimiga, izolyasiya qarshiligiga va erdagi neytral faza (sig‘imi)ga ta’sir qiladi. 

---

42 
1000V ga ega bo‘lgan uch fazali uch o‘tkazuvchi izolirlangan turni 
quyidagi sharoitda uni kam masofada hajmga izolyasiya qarshligi bo‘lsa, unda 
inson tanasidan o‘tadigan tok
Ј
ch
3U
f
/(3R
ch
+V
i3
) ga to‘g‘ri keladi,
bu erda, V
i3
-erdagi nisbiy tur fazasining izolyasiya qarshiligi.
Neytral erga ulangan tur shu bilan harakterlanadiki, oziqlanish manbaini 
neytral nuqtasi erga kichik qarshilik orqali birlashgan. 
Insondan o‘tuvchi tokning shunaqa turga bir fazasi birlashgan bo‘lib, 
amalda uning izolyasiya holati e’tiborga loyiq emas va quyidagicha ko‘rsatiladi: 
Ј
ch
=U
f
/(R
ch
+R
o
), 
bu erda, R
o
-uncha katta emas, uni e’tiborga olmasak 
Ј
ch
=U
f
/R
ch
bo‘ladi, 
yuqoridagilarning hammasi normal elektr turining ishi uchun xos. 
Turni avariya rejimida korpusdagi elektr uchquni (zamыkanie) va erdagi 
elektr uchquni sodir bo‘lganda sharoit o‘zgaradi. 1000V dan yuqori bo‘lgan 
kuchlanishdagi turdagi bir fazali birlashish amalda bir xil. Bu birlashishlarning 
har biri ham juda havfli. Inson qadamli kuchlanish ostida tok bilan zararlanishi 
mumkin. Qadamli kuchlanish deb, tok zanjirini ikkala nuqtasi orasidagi 
kuchlanishga aytiladi, bunda ikkinchisidan bir qadam (0,8m) masofa bo‘lib ular 
orasida inson turadi. (GOST.12.1.009-76). Bu holat insonni har qanday erga 
yoki erdan o‘tkazuvchi qismlar oldida hosil bo‘ladigan tok zonasida kelishidan 
hosil bo‘lishi mumkin. Kattaroq bo‘lgan elektr potensial o‘tkazgichning ulangan 
joyida birga bo‘ladi. O‘sha erdan grunt yuzasi potensialini olib tashlash uchun 
uni kamaytirish mumkin, masalan: 20 metr gacha yoki nolgacha qilish kerak. 
Tokning «qo‘ldan-oyoqqa» o‘tish yo‘liga qaraganda «oyoqdan-oyoqqa» o‘tishi 
kamroq xavflidir, Qadamli kuchlanish ta’siri ko‘pgina baxtsiz hodisalarni 
yuzaga keltiradi. Zararlanishnit og‘irlashishi inson oyog‘i mushaklarining 
titrovchi qisqarishining pasayishi, keyin tok zanjirining inson xayoti uchun 
zarur bo‘lgan organlarga o‘tishi bilan harakterlanadi, bundan tashqari insonni 

---

43 
bo‘yi qadam uzunligidan katta bo‘lib, bu har xil katta potensiallarni yuzaga 
keltiradi. 
Elektr toki ta’siriga bog‘liq bo‘lgan baxtsiz hodisalarning tahlili ularning 
asosiy sababchilariga bog‘liq bo‘lib, ular quyidagi guruhlarni tashkil qiladi:

bilmasdan kuchlanishda tok o‘tuvchi qismlarga tegib ketish; 

o‘sha qismlarda yoki ularni yonida ishlash; 

himoya qiluvchi vositalarning ishlamasligi natijasida zararlanayotgan 
kishi tok o‘tuvchi qismlarga birlashib qolishi, qurilmaning xato 
kuchlanishi ostida o‘chirilgan ekanligi deb qabul qilinishi tufayli baxtsiz 
hodisalar kelib chiqadi, masalan, birdan tashqari ishlab chiqaradigan 
qurilma metall qismlarida kuchlanishning hosil bo‘lishi, bunda u normal 
kuchlanish ostida bo‘lmaydi; 

elektr qurilmalarining tok o‘tkazuvchi qismlar izolyasiyasi bo‘zilganligi 
hisobida; 

metall qurilmaning tok zanjiri bilan kuchlanish ostida kontaktda bo‘lishi 
natijasida; 

erda fazalarni birlashib uchqun chiqarishning natijasida; 

elektr qurilmalarning o‘chirilgan qismlarida, bilmagan holda uni 
yoqqanda hosil bo‘lgan kuchlanish tufayli o‘chirilgan va kuchlanish 
ostida b
o‘zi
lgan elektr o‘tuvchi qismlarning birlashib uchqun chiqarishi 
natijasida, ishlayotgan qo‘shni elektr qurilmalar natijasida inson elektr 
toki bilan zararlanadi; 

er yuzasida qadamli kuchlanishning hosil bo‘lishi, ular orasida inson 
bo‘lishi tufayli va ishlovchi qurilmaning noto‘g‘ri holda erga ulanishi 
yoki tok o‘tkazmaydigan qismlarida tok chiqib baxtsiz hodisalarni 
yuzaga keltirishi mumkin.