Rangli va qora

9.2. ALYUMINIY ISHLAB CHIQARISH 
 
9.2.1. Glinazemni Bayerning ho’l ishqoriy usuli bilan 
 olish 
Glinazemni Bayerning ho’l ishqoriy (gidrokimyoviy) usul bilan olish hozirgi 
kunda dunyo alyuminiy ishlab chiqarishida etakchi o’rinni egallaydi. Buni ko’p 
holatlarda glinazemni ishlab chiqarishda tarkibida kam miqdorda (2-5%) 
kremnezem qatnashgan yuqori sifatli boksitlardan foydalanishi bilan tushunish 
mumkin.

---

204 
Bunday boksitlarni Bayer usuli bilan qayta ishlashda boshqa usullarga 
nisbatan aniqroq, sodda va toza glinazem olish mumkin.
Bayer usuli yopiq texnologik jarayon bo’lib, birinchi operasiyadan chiqqan 
mahsulot keyingi operasiyaga xomashyo sifatida ishlatiladi. Umumiy ko’rinishda 
bu jarayon quyidagi reaksiya bilan ifodalanadi: 
Al(OH)
3
+NaOH

NaAl(OH)
4
. 
Reaksiyaning chapdan o’ngga ketishida glinazemni boksiddan NaOH bilan 
tanlab eritish ro’y beradi va natriy alyuminati (Na Al(OH)
4
) eritmasi hosil 
bo’ladi.
Glinazemni ushbu usul bilan olish texnologik jarayoni bir necha 
bosqichlardan iborat. Kondan olingan boksit birinchi bosqichda dastlabki 
tayyorgarlikdan o’tadi. Bu – maydalash, yanchish va ba’zi vaqtlarda quritish va 
kuydirish bosqichlaridan o’tadi. Ba’zi vaqtlarda boksit sifatini yaxshilash 
maqsadida boyitiladi.
Undan so’ng boksitdan glinazemni alyuminat natriyga o’tkazish uchun 
avtoklavlarda NaOH eritmasi bilan tanlab eritiladi. Boksitni tanlab eritishni, 
uzluksiz jarayonida dastlabki ishqoriy aralashma bilan olib boriladi. Boshlang’ich 
sikl uchun yangi tayyorlangan NaOH aralashmasi ishlatiladi (kaustik soda). 
Boksitni tanlab eritish jarayonida tarkibida alyuminat natriy va erimaydigan 
qizil shlam bo’lgan bo’tana hosil bo’ladi.
Pulpani oqava suv (avvalgi siklda qizil shlam yuvilishidan kelayotgan) bilan 
suyultiriladi va qizil shlamdan alyuminat eritmasini olish uchun quyultirishga 
jo’natiladi. 
Suv bilan yuvilgan qizil shlamni tashlama joyga jo’natiladi. Quyultirgichdan 
kelayotgan alyuminat eritmasini qizil shlamdan to’liq ajratib olish uchun tindiriladi 
(filtrlanada).
Tindirilgan alyuminat eritmasi keyinchalik o’tgan sikldan hosil bo’lgan 
alyuminiy gidrooksid bilan aralashtiriladi va ohista aralashtiriladi – cho’kmaga 
tushiriladi. Bu jarayon natijasida alyuminat eritmasi parchalanib, cho’kmada 
alyuminiy gidrooksidining duri hosil bo’ladi. U bu tarzda olingan, tarkibida 
alyuminiy gidrooksidi va dastlabki ishqoriy eritma bo’lgan bo’tana quyultiriladi. 
Taxminan 25-50% gacha quyultirilgan alyuminiy gidrooksidni filtrlashga va 
yuvishga yuboriladi. Qolgan 50-75% alyuminiy gidrooksidini keyingi cho’kmaga 
tushirish jarayoni uchun zatravka tayyorlashga jo’natiladi.
Yuvilgan alyuminiy gidrooksidni kalsinasiyalanadi (ya’ni yuqori haroratda 
toblanadi), natijada elektrolizga yuboriladigan, suvsizlantirilgan glinazem hosil 
bo’ladi.
Konsentrasiyalangan dastlabki eritmadan odatda ozroq kristall holatdagi 
soda hosil bo’ladi. Dastlabki eritma ishqoriy eritmani bug’latish yo’li bilan 
konsentrasiyalanadi. Konsentrasiyalangan dastlabki eritma
 
ishqoriy eritma boksitni 
yangi qismini tanlab eritish uchun avtoklavlarga kelib tushadi va Bayerning 
jarayoni boshqatdan boshlanadi.