11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

BILET-27 
1. Tabiiy ekosistemalar, urarning tarkibi, xususiyatlari nimalardan iborat? 
2. Biosferada modda va energiyaning davriy aylanishi qanday amalga oshadi? 
3. Laboratoriya ishi. Tirik
organizmlarning muhitga moslashganligini o‘rganish. Qushlarning havo muhitiga 
moslashganligi. 
1-savolga javob
: Tabiiy ekosistemalar antropogen ekosistemalardan turlarining xilma-xilligi bilan farqlanadi.
Tabiiy ekosistemalardagi hayotiy jarayon
larni amalga oshishi va ularning shakllanishi inson faoliyatiga bog‘liq 

---

emas. Tabiiy ekosistemalar 3 tipga bo‘linadi: 1) quruqlik ekosistemalari; 2) chuchuk suv ekosistemalari;
3) dengiz ekosistemalari. Sayyoramizdagi ekosistemalar juda xilma-
xil. Kelib chiqishiga ko‘ra 
ekosistemalarning quyidagi xillari farqlanadi. 1. Tabiiy ekosistemalar
–
bu turdagi ekosistemalarda biologik
o‘zgarishlar insonning bevosita ishtirokisiz boradi. Masalan, dengiz, ko‘l, o‘rmon va boshqalar. Tabiiy
ekosistemalar tabiat omillari ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi. 2. Sun’iy (antropogen) –
ekosistemalar,
inson tomonidan yaratilgan va inson ko‘magida faoliyat yurita oladigan ekosistemalar. Bu guru
h
ekosistemalariga agroekosistemalar, urba noeko sistema (shahar ekosistemalari) va kosmik ekosistemalar
misol bo‘ladi.
Quruqlik ekosistemalari. Quruqlik ekosistemalarining Yer yuzida joylashuvini ikkita asosiy 
abiotik omil: harorat va yog‘in miq
dori belgilaydi. Yer sharining turli qismlarida iqlim bir xil emas. Quruqlikdagi 
ekosistemalarda namlik cheklovchi omil hisoblanadi. Produtsentlar transpiratsiya jaroyonida ko‘p suv
sarflaydi, shu sababli namlikning miqdori ekosistemalarning mavjudligini belgilovchi omil hisoblanadi. 
Harorat ham ekosistemadagi turlar xilma-xilligini belgilaydi, lekin cheklovchi omil sifatida namlik kabi
muhim emas, chunki harorat davriy ravishda o‘zgarib turadi.
Chuchuk suv ekosistemalari. Chuchuk suv
ekosistemalari boshqa ekosistemalarga nisbatan kam hududlarni egallashiga qaramay, ularning ahamiyati
juda katta. Chunki ular Yer yuzidagi barcha tirik organizmlar hayot faoliyati uchun zarur bo‘lgan chuchuk
suv manbayi hisoblanadi. Suv tarkibida erigan gazlar, kislorod va karbonat angidridning miqdori 
o‘zgaruvchan va u cheklovchi omil hisoblanadi.
Dengiz ekosistemalariga ochiq dengizlar (okean), kontinental
shelflar, ko‘rfazlar, bo‘g‘ozlar, daryolarni
ng quyilish joylari (limanlar) kiradi. Dengiz ekosistemalari Yer
sharining 70% ini egallaydi. Dengizlarning eng chuqur nuqtalarida ham hayot mavjud. Dengizlar va
okeanlarda suvning doimiy aylanishi kuzatiladi, dengiz ekosistemalarida
to‘lqinlar vujudga keladi. Dengiz
suvining sho‘rlanish dara jasi juda yuqori (30% gacha), shu sababli dengizda yashovchi organizmlarda suv
yo‘qotilishiga qarshi bir qancha mosla nishlar vujudga kelgan. Dengizlarda plankton, nekton 
va bentos 
organizmlar yashaydi.