А. А. Ашрабов, 10. В. Зайцев

д)
з у рик ншла рининг фарки 
N = Ы,
— 
М2
д а н олинади.
Б у р ч а к л и к пероси билан о бу шк а с и у рт а с и д а ги 
ч о к н и н г
у з у н ­
лиги унинг марказ ий у к и д а н бошла надиган 
м а с о ф а г а
т е с к ари 
м ут ан о си бл ик да т а к си м ла н ад и ва к у й и д а г и з у р ик ишла р буйича 
з^исобланиши м у м ки н ; бу з у р ик иш ла р о б у ш к а д а
А/0 
== 0, 7А/, 
п е р о д а
Л/„ = 0 :ЗУУ г а т е н г бу ла д и.
Фасонк аларнинг у л ч а м ла р и ва т ашк и ку ринишла ри пайванд 
чокларининг жой лашиш шартларидан топилади. Фасонкаларнинг 
калинлиги ферманинг таянч з^овонидаги зур ик ишла ри га боглик 
з^олда белгиланади.
200, 200—500, 5 0 0 —750, 750— 1200 кН г а ч а з у р и к и ш л а р д а фа- 
сонканинг калинлиги т ег ишли ча 8, 10, 12, 14 г а те нг килиб оли­
нади. Фе рма нинг иккита б у р ч а к л и к д а н иборат с т е рж е ни я г он а
я х л и т кесим каби б ир г а ли кд а ишлашини т аъмин ла ш у ч у н , унин г
т а р мо кл ар и к и с т ир ма ла р билан бириктирилган булиши к е р а к .
Кистирмалар ораси с щ и л г а н э ле ме н т ла р у ч у н 40г',, чузилг ан 
э ле ме нт ла р у ч у н эса 80гу дан ортик б ул м а с ли г и к е р а к ; б у е р д а
г'у —
б ур ча кл ик кесимининг огирлик м ар к а з и оркали у т а д и га н . ва 
■
кистирмалар ж о йла н г ан т е к и сл и кк а параллел т у р а д и г а н у к к а нис- 
батан битта б у р ч а к л и к кесими инерциясининг радиуси.
Л 7- §. МЕТАЛЛ КОНСТРУКЦИЯЛАР РИВОЖИНИНГ И С Т Щ Б О Л Л А Р И
Якин ун йиллик ичида металл к о нс т р у кц и я л ар ривожининг 
асосий йуналишлари, у л а р г а ке та д иг ан м ет а л л сигимини к а м а й -
тириш, з а в о д д а н т у л а - т у к и с тайёрлаб чицарилган к о н с т р у кц и я л а р
288

---

^ а м д а , и ш л а б ч и ц а р и ш н и . а в т о м а т л а ш т и р и ш
м у м к и н б у л а д и г .а н
к о н с т р у к ц и я л а р и ш л а т и ш б у л а Д и .
Б ун д а ке нг т окчали цуштаврлар' ишлатиб яса лг ан кол он н а л ар
ва т у с и к л а р, икки томони очик тусин лар, юпка деворли т у с ин ла р 
к е н г т окчали т ав р ла р да н килинган белбоглари бор фермалар,
трубасимон ва т у т а ш т у г р и т у р т б у р ч а к л и профиллар, п р о ка тк а
килинган профиллардан т а й ё р л а нг а к с т р у к т у р а л и к о н с т ру к ци я л а р ,
юпка деворли ва соябонсимон к обик ла р, юпка пу ла т ва алюминий 
лист ишлатиб цуриладиган ке н г сат^ли допламалар, цилиндрик сфе- 
рик р е з е р в у а р л а р д а м д а к а тт а сигимлн газ г оль дерла рн инг вантли 
ко нс тр ук ция ла р н, к а тт а диаметрли г у м б а з л а р ва бошцалар ке нг
м ик ё с да т а р к а ла д и .
М е т а л л у р г и я саноа тида т у л а с ортаментда к е нг т о кч ал и КУШ" 
та в рл ар ишлаб чикариш ке нга йтирилади. Ш.ундай к и ли н г ан д а 
с ов у к ла йи н эг илг ан очик ва т у т а ш профиллардан 7% м е та л л
т е ж а л и ш и таъмин лан ади.
Муста^камлйг .и оширилган ва юкори д а р а ж а пишик п у л а тл а р-
д а н к у п фойдаланилади. Ш у н д а к о н с тр у к ци я ла р массасини мар- 
к а з д а г и п у л а т д а н тайёрланган к о н с г р у к ц и я л а р г а нисбатан 15—20% 
га к а ма й т и р и шг а имкон т у г ил а ди .
П у л а т к о н с т р у кц и я л а р та йё рла ш у ч у н у н у м л и ва а с б о б - у с к у -
на билан ж и до з л а б
ихтисослаштирилган 
автоматлаштирилг ан 
йирик к о р х о н а ла р барпо этилади. Б'ундай к орхоналарнинг КУРИ'
лишига з а в о д н и н г у з и д а ту’л а - т у к н с та йё рла б чицарилган к о н с т ­
р у к ц и я л а р е т к а з и э бериши к у з д а т у т ил а ди .
Пр ок а т к а килинган профиллар— т р у б а л а р ёки б у р ч а к л и к л а р д а н
тайё рла на днга н к е н г сат^ли с т р у к т у р а л и к о н с т р у к ци я ла р д а н фой- 
д а ла н и ш к е н г т а р к а л а д и . Б у н д ай к он с т р ук ц и я ла р колонналар-
нинг т у ри 1 2 X 1 8 м 
ва 1 2 X 2 4 м ли ишлаб чикариш бинолари 
ш у н и н г д е к , ж а м о а т биноларининг к опламалари у ч у н м у л ж а л л а н -
ган б ул ад и (11.12- р а с м г а царанг). Б у хил конс трукция ларн инг
у з и г а хос х у с у с и я т и у л а р д а с арров л ар б ул ма га н ли г и ва у л ар ни н г
Курилиш 
б ала нд лиг и унча ба л ан д эмаслигн, конс тру кция ла рн и 
у з е л л а р д а у н ч а ку п б у л м а г а н бир т ипда ги э леме нтла рдан пай- 
ва н д к нлиб ёк и бо лт ла р билан бириктириб монтаж килиш м у м -
кинлигидир. С т р у к т у р а л и конс трукция ларн инг кенг с а т ^ д а иш- 
л аш ид а н ва у л а р н и тайёрлаш т е х нологиясининг к у л а й л и г и д а н
фойдаланиш н а ти жа си д а ^озирги к у н д а ишлатилаётган бу рча кли 
ф е р ма л ар ва сарровлардан тайё рла на ёт га н бир типдаги ясси кон- 
с т р у к ц и я л а р г а нисбатан 30% м ет а л л т е ж а л а д и . Щ у нарса м у ^ и м -
ки, с т р у к т у р а л и к о н с т р у к ц и я л а р д а элементларнинг 70% и фа к а т
к е с ил а ди ва у л а р д а т е шик ла р ^осил килинадн, х;амма э ле ме н т ­
ларнинг 30% нгина т у л а т е х н о ло ги к процесслардан у т к аз и л а ди .
Бир т ипд а ги ф е р м а л ар д а эса металлнинг ^ а м ма массаси т у л а
т е х н о л о г и к процесс дан у т а д и . Бун инг на т и жа с и д а с т р у к ту р а л и 
к о н с т р у к ц и я л а р т а й ё р л а ш д а м е дн а т сарфи оддий фе рма ла р тай- 
ёр ла шд а т иг а Ка ра ганда та х ми н а н 2 баробар к а м булади.
Якин ун йи л ли к д а профилланган т у ш а м а ва юкори д а р а ж а