O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

Nazorat uchun savollar:
1. Bolalarning predmetlar shakli va geometrik figuralarni idrok qilishining 
o‘ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
2. Shakl haqidagi tasavvurlarni idrok qilish va shakllantirishda so‘zning 
o‘rni qanday?

---

93 
3.Bolalarning predmetlar shakli va geometrik figuralarni idrok qilishida 
qanday didaktik o’yinlardan faoydalaniladi?
 
Topshiriqlar:
Bolalarning predmetlar shakli va geometrik figuralarni idrok 
qilish haqidagi tasavvurlarini mustahkamlash uchun«Shakllarni birlashtir» 
metodikasini o‘tkazing. .Natijalarni tahlil qiling. 
Adabiyotlar: 
1.Hasanboyeva.O.U. va boshqalar. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. –T.: 
Ilm ziyo, 2006.
2. Бикбаева Н.У., Ибрагимова З.И., Қосимова Х.И. Мактабгача тарбия 
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. – Т.: 
Ўқитувчи, 1995 й. 
3. Jumayev M. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni 
shakllantirish metodikasi va nazariyasi. – T., 2007. 
4. Михайлова А., Носова Э. Д., Столяр А. А., Полякова М. Н., 
Вербенец А. М.Теории и технологии математического развития детей 
дошкольного возраста. – Издателство «Детсво-пресс». Санкт-петербург, 
2008. 
GEOMETRIK FIGURALARNI TURLI BELGILARI BO‘YICHA 
GURUHLASH 
Tayanch so‘z va iboralar: 
geometrik shakl, teng yonli uchburchak, predmet 
konturi, kichik guruh, o‘rta gutuh, tayyorlov guruhi.
 
Geometrik 
figuralarni 
burchaklari, 
tomonlari, 
soni 
bo‘yicha 
taqqoslash.
Ikkinchi kichik guruh uch yoshli kichkintoylarni dumaloq 
predmetlarni va burchaklari bor predmetlarni farq qilishga, ya’ni predmetlar 
shakllarini elementar tahlil qilishga o‘rgatadilar. Qarash uchun geometrik shaklga 
ega bo‘lgan, detallari yo‘q, oddiy shakldagi predmetlarni tanlashadi. Boshdagi har 
xil rangdagi, ammo bir xil shakldagi bir xil predmetlarni, masalan: uchburchak, 
kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi bayroqchalardan foydalanish maqsadga 

---

94 
muvofiq, bu kichkintoylarga shakl alomatini ajratishga yordam beradi. Shundan 
keyin har xil rangli bir xil predmetlarni, sodda shakldagi istalgan predmetlarni, 
koptok, ip, koptok, banka, rul, g‘ildiraklarni berish mumkin. Tarbiyachi bolalarga 
predmetlarning shakllarini payqash — harakat yo‘li bilan, «shakl» so‘ziga urg‘u 
bergan holda tahlil qilishni o‘rgatadi. U predmet konturi ustidan ko‘rsatkichni 
yuritib chiqadi, oxirida u predmet ustidan qo‘lini yurgazib «dumaloq» (g‘ildirak) 
deydi. Bolalarni birgalikda harakat qilishga jalb qilish muhim. Tarbiyachi 
qo‘llarining harakatini kuzatib, kichkintoylarga xuddi shunday harakatni havoda 
bajarishga «yordam» berishadi. Predmet konturi ustidan qo‘l yoki ko‘rsatkich 
aylantirib chiqiladi. Har gal harakat predmet ustidan qulni tekkazib chiqish bilan 
tugaydi, shunday qilinmasa shakl haqidagi tasavvur kontur chizig‘i bilan bog‘lanib 
qolishi mumkin. Tarbiyachi bolalarda predmetlar konturini o‘rab olish, ularni qo‘l 
bilan qamrab olish, qo‘lni sirt bo‘yicha siypalab chiqish, predmetlarni dumalatish, 
ularni har xil holatda qo‘yish istagini uyg‘otadi. Natijada dumaloq va burchakli 
predmetlarning xossalarini (turg‘un, turg‘un emas va h.k.) topadilar. «Shakli 
bo‘yicha o‘xshashlarini tanla» kabi o‘yin mashqlardan foydalanish mumkin. 
Chaqirilgan bola o‘z predmetini tekshirib chiqib, uni shu shakldagi predmetlar 
turgan stolga o‘tkazib qo‘yishi kerak. Keyinroq bolalar buni mustaqil bajaradilar, 
masalan: o‘z stollari yonida o‘tirgan hollarida har xil shakldagi predmetlarni ajratib 
qutilarga solishadi: bir qutiga dumaloq (doiraviy), ikkinchi qutiga burchakli 
(burchaklari bo‘lgan) predmetlarni solishadi. Ikkinchi kichik guruhda bolalarni 
doira va kvadrat bilan tanishtiradilar.