Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача таълим муассасалари ходимларини қайта

Биринчи хусусият: дастур болаларда оғзаки нутқни ўстиришга 
асосланган. Дастури мактабгача таълимнинг асосий вазифаларидан бири 
бўлган болаларни ўз она тилида аниқ ва тўғри гапиришга ўргатиш 
масаласини ҳал қилишни кўзда тутади, чунки болалар бир-бирлари ва 
катталар билан ҳар хил фаолиятда (ўқув, ўйин, меҳнат ва маиший) 
муносабатда бўлганларида, тилдан эркин ва тўғри фойдаланишлари лозим. 
Иккинчи хусусият: Мактабгача таълим муассасасида нутқ ўстириш 
дастури атроф муҳитдаги кишилар, меҳнат ва табиат билан таништириш, 
нарсаларни билиш имкониятини кенгайтириш дастури билан қўшиб олиб 
борилади. 
Иккинчи ишчи матн мазмуни эса қуйидаги ғояга йўналтирилади: 
Оғзаки нутқини ўстириш бўйича ўтказиладиган машғулотларда асосан, 
болаларнинг оғзаки нутқини ўстиришга, нутқни грамматик томондан тўғри 

---

122 
шакллантиришга: нутқнинг морфологик ва синтаксис томонларини 
шакллантиришни давом эттириш: содда ва қўшма гаплар тузиш, бунда барча 
сўз туркумларидан фойдаланишга ўргатиш, болаларни гапирганда сонни 
отга, сифатни отга, сифатни феълга тўғри ишлатиш малакаларини 
такомиллаштириш, товуш ва сўзларни тўғри талаффуз этишга, равон 
гапиришга, мустақил ҳикоя қилишга эътибор берилади. Оғзаки нутқини 
ўстиришда мустақил ҳикоя қилишга ўргатиш катта ўрин эгаллайди: 
болалаларни ўз ҳаѐтларида учраган воқеалар, суратларга қараб, тарбиячининг 
таклиф қилган мазмуни асосида ҳикоялар тўқишга ўргатилади. Тайѐрлов 
гуруҳ болаларининг ҳикоялари мазмунан боғланган, маълум изчилликда 
грамматик томондан тўғри тузилган бўлиши керак.
Учинчи ишчи матн мазмуни қуйидаги ғояни ўз ичга олади: махсус 
таълим муассасаларида луғат иши болаларнинг уларга таниш бўлмаган ѐки 
қийин бўлган сўзлар билан фаол луғатларинн планли равишда кенгайтириб, 
бойитиб боришдан иборатдир. Мактабгача ѐшидаги болаларнинг луғат 
бойликларини кенгайтириш учун уларни атроф муҳит билан таништириш 
атрофдагиларга нисбатан тўғри муносабатни тарбиялаш билан бирга қўшиб 
олиб борилади. 
Болаларни атроф муҳит билан таништириш процессида уларнинг луғат 
бойлиги нарсаларнинг номи, ҳаракати, сифати, рангига оид сифатларнинг 
номи (катта-кичик, узун-қисқа, оқ-қизил ва бошқалар) билан бойитилади. 
Тарбиячилар, катта гуруҳда болаларни сифат даражалари билан 
таништиришлари лозим (баланд — жуда баланд, кичкина — жуда кичкина).