O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

tizza refleksi va A xill refleksi
yaqqol k o'rinadi. 
T iz z a refleksi sh u n d a n iboratki, son t o ' r t bosh m u s k u l in in g payiga 
u rilga nda oyoq tiz za b o ' g 'i m i d a n yoziladi. Axill refleksi shunda n 
iboratki, axill payiga urilganda oyoq boldir-panja b o 'g 'im id a n yoziladi. 
Bu r eflek s lar « sp in a l» o d a m d a a y n iq sa k u c h a y g a n b o 'la d i . O d a m
orqa m iyasi t o ' l a u z ilg a n d a n keyin bir ne c h a v a q t o ' t g a c h
siy d ik
ch iqarish va d e fe k a tsiy a re fle k sla ri
tiklana di, qo v u q va t o ' g ' r i ichak 
m a ’lum darajada c h o 'z ilg a c h shu reflekslar yuzaga chiqadi. Erkakning 
j i n s iy olati t a 's i r l a n g a n d a
re fle k to r erek siy a
v a
e y v a k u lv a tsiy a
kelib 
chiqishi, y a 'n i j i n s i y olat b o 'rt i b , u r u g ' otishi m u m k in .
103

---

O rq a m iy a s i uzilgan o d am d a q o ‘z g ‘alish ja ra yoni orqa m iyaga keng 
y o yilga ni sababli b a r c h a spinal reflek s lar n o rm a l c h e g a r a la n g a n lik
va jo yla shga nlik xususiyatlaridan m ahrum bo'ladi. Bu m iya o ‘zanining 
t o r m o z l o v c h i t a ’siri k e l m a g a n l i g i s a b a b li r e f l e k t o r r e a k s i y a l a r
koordinatsiyasi ju d a buzilganligini k o ‘rsatadi. H ar qalay orqa miyadagi 
k o o rd in a ts iy a h a y v o n d a g ig a nisb a ta n o d a m d a k a m ro q rivojla ngan, 
c h u n k i m a rk a z iy nerv s is te m a sin in g y u q o r iro q d a g i b o 'lim l a r id a r o ‘y 
b e ru v c h i k o o rd in a siy a ja r a y o n la r i kattaroq a h a m iy a t k a s b etadi.
O d a m orqa m iya sining chekli ayrim qism lari za rarlanganda shu 
q is m la m in g jo y la sh ish ig a qarab turli reflekslar y o 'q o lish in i kuzatsa 
bo'ladi. Masalan, orqa m iyaning k o 'k ra k segmentlarid an bir nechtasi 
z a r a r l a n g a n d a k o ‘k r a k va q o r i n n i n g t e g is h li m e t a m e r l a r i d a teri 
sezuvchanligi yo'qolib, ter ajratish va tomir harakatlantirish reaksiyalari 
yuzaga chiqmaydi, shuningdek ayrim muskul guruhlarining harakat falaji 
r o ‘y beradi. Bunday k o ‘pgina m ushohadalar orqa m iya markazlarining 
nisbiy segmental tartibda jo ylashganligidan guvohlik beradi.
O r q a m iyadagi bir q a n c h a m a rk a z la r n in g s e g m e n t a r jo y la sh ish in i 
q a y d q ila r e k a n m iz , b u tu n o r q a m i y a n i n g fu n k s io n a l b u tu n lig in i 
t a ’m in la y d ig a n s e g m e n tla ra ro alo q a la r o r q a m iy a d a k o ‘p ekanligini 
t a ’kid lab o 't m o q kerak.
Vegetativ nerv sis te m a s ig a m a n s u b b o ' l g a n bir q a n c h a effektor 
m arkazlar: k o ‘z m u sk u llarin in g spinal m arkazi, to m ir harakatlantirish 
v a te r a jra tish m a rk a zla ri, siy d ik -ta n o sil org an la ri bilan t o ‘g ‘ri ichak 
fu n k siy alarin i b o sh q a ris h m a rk a z la r i v a h o k a z o la r h a m o r q a m iy a d a
bu m a rk a z la r n in g jo y la n is h i v e g a tiv f u n k s iy a la r n in g b o shqa rilishi 
h aq id ag i b o b d a k o ' z d a n kechiriladi.