Optik teleskoplar. Chorshamov X

Teleskopning kuchayirishi (optik quvvati). 
Teleskopsiz ko’z bilan kuzatganda yulduzdan kelayotgan parallel nur 
dastasining ko’z qorachig’i diametriga (d 
α
2 – 5 mm) teng keladigan qismigina 
sezgi (taasurot) hosil qilishda ishtirok etadi. Ob’ektivi diametri D bo’lgan teleskop 
orqali kuzatilganda teleskop teshigi (ob’ektiv) dan o’tayotgan barcha nurlar 
taasurot hosil qilishda ishtirok etadi (yuqorida teleskopning fokal tekisligidan 
yoritqichga qaralganda yorug’ gardish (ob’ektiv) ni ko’ramiz deb takidlangan edi). 
Astrofizik o’lchashlar teleskopning fokal tekisligida hosil bo’lgan 
yoritqichning tasviri ustida olib boriladi. Teleskopning fokal tekisligida yulduzning 
tasviri juda kichik, ideal sharoitda teleskopning kirish teshigidan (ob’ektiv) 
o’tayotgan nuqtasimon manbaning difraksion tasviridan iborat, bo’ladi. Bunday 
yulduz tasvirining yorug’ligini o’lchashda, tarixiy anana bo’yicha, u boshqa, 
shunday tasvir bilan solishtirib o’lchangan. Nurlanish priyemniklarini astronomik 
kuzatishlarga qo’llash osmon yoritqichlari yorug’ligini o’lchash texnologiyasiga 
o’zgartirish kiritishga sabab bo’ldi. Teleskop yordamida yoritqich tasvirida 
yig’ilgan nurlanish oqimi priemnikning nur sezuvchi qatlami sirtiga tushiriladi. Bu 
amal maydon linzasi deb ataladigan va teleskopning fokal tekisligi orqasiga 
o’rnatiladigan linza yordamida bajariladi. Maydon linzasi priyemnikning nur 
sezuvchi sirtiga osmon yoritqichi yoritib turgan teleskopning kirish teshigi 
(ob’ektivi) tasvirini tushiradi. Shunday qilib, teleskop orqali o’lchashlarda ham biz 
yoritilganlikni o’lchaymiz. Bu safar yoritilganlik (D/d)
2
marta kuchaygan bo’ladi. 
Bu yerda d priyemnikning nur sezuvchi qatlamining diametri. 
Teleskop yordamida kuzatishdan olingan yutuq (D/d)
2
marta katta bo’ladi, 
ya’ni E
0
/E
t
 =(D/d)
2
. Agar teleskopsiz ko’zda m
0
=6
m
, teleskopda ko’rinadigan eng 
xira yulduzning yulduziy kattaligi m
T
bo’lsa, u holda, Pogson formulasiga (1.4) 
asosan
2
0
0
)
/
lg(
5
.
2
)
/
lg(
5
.
2
d
D
E
E
m
m
T
T
⋅
=
⋅
=
−