Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti Buxoro tarixi kafedrasi oybek klichev

Jadval №1 
Rossiya imperatorining Buxorodagi siyosiy agentligi 
Arxivini tashkil etishga asos boʻlgan hujjatlar jamlanmasi
116
 
T/r Yili Raqami 
Hujjat nomi 
Turkiston general-gubernatorligi huzuridagi diplomatik qismdan 
1 
1885 
№15 
Buxoro shahri bilan olib borilgan pochta aloqalari 
2 
1885 
№24 
Doktor Loserning Qarshi, Gʻuzor, Shahrisabzda 1884-yilda 
tarqalgan epidemik kasalliklar xususiyatini oʻrganish 
maqsadidagi safari 
3 
1885 
№31 
Buxoro amirligida qulchilik 
4 
1885 
№32 
Buxorodagi Rossiya imperiyasi hukumati 
Turkiston general-gubernatorligi Devonxonasidan 
1 
1878 
№74 
Qarshi fuqarosi Muhammad Xoji Moʻminboyevning
Rossiya fuqaroligini olish toʻgʻrida murojaati 
2 
1885 
№9 
Kaspiyorti temir yoʻlining Buxorodan Samarqandgacha 
davomi nisbati 
3 
1885 
№23 
Buxoro amirligida rus fuqarolariga koʻrsatilgan yordam 
4 
1885 
№25 
Buxoroda rus fuqarosi Tankachovni tunaganliklari 
5 
1885 
№59 
Toshkent va Kaspiy dengizi oʻrtasidagi temir yoʻl 
6 
1886 
№73 
Pojar korpusida ta’lim olayotgan Buxoro shahzodasi Said 
Mir Mansur xususida 
7 
1886 №84 
Buxorodagi rus siyosiy agentligi drogomani lavozimiga 
kollej kotibi Klemmning tayinlanishi xususida 
8 
1886 №86 
Buxoroda Rossiya imperatori siyosiy agentining tayinlanishi 
masalasi 
116
Bu hujjatlar jamlanmasi keyinchalik Turkiston general-gubernatori devonxonasi boshqaruvchisining talabnomasi 
asosida qaytarib berilgan. Qarang: Turkiston general-gubernatori devonxonasi boshqaruvchisining 1887-yil 9-iyul 
sanasida Buxoro amirligidagi rus siyosiy agenti nomiga yuborgan № 346 raqamli xati. Oʻz MA, I-3-fond, 1-roʻyxat, 
14-ish, 22-24-varaq.

---

172 
Siyosiy agentlik arxivi faoliyatining yana bir tomoni bu hududdagi 
tashkilot va muassasalar hujjatlarini ma’lum muddatda saqlashdan iborat edi. 
Shunday muassasalardan biri Yangi Buxorodagi harbiy garnizon hujjatlari boʻlib, 
hujjatlar qisqa muddatda agentlik arxivida saqlangan
117
. Bu hujjatlar harbiy 
garnizon boshligʻining talabi asosida qabul qilinib, keyinchalik shu tartibda qayta 
taqdim etilgan. 
Siyosiy agentlik arxivi tarkibida bevosita Yangi Buxoro (Kogon)dagi 
siyosiy agentligining binosini qurilishi bilan bogʻliq yozishmalar-bildishnoma, 
aktlar, oʻziga xos xatlar jamlanmasidan iborat Lebsror arxivi ham saqlangan. Bu 
arxiv va hujjatlar jamlanmasi keyinchalik Buxorodagi rus siyosiy agentligi arxivi 
tarkibiga kirgan. Siyosiy agentligi arxivini - kassa qaydnoma kitobi, xarajat 
qaydnomalari kitobi, kirish va chiqish hujjatlarini roʻyxatga olish kitobi, ijtimoiy 
masalalarga doir turli xildagi iltimosnoma xatlari, jinoiy ishlarga oid hujjatlar 
jamlanmasi tashkil etadi. Mazkur arxivning katta qismi siyosiy agentlikning Tashqi 
ishlar vazirligi, Turkiston general-gubernatorligidagi muassasalar va asosan 
amirlik hukumati bilan turli masalalarga doir rasmiy yozishmalaridan iborat.
Yuqorida qayd etilgan fikr va ilmiy ma’lumotlar tahlili Oʻrta Osiyo 
xonliklarida va xususan, Buxoro amirligida faoliyat olib borgan ish yuritish 
tartiblari oʻziga xos tarixga ega ekanligini koʻrsatadi. Davlat boshqaruvi, ijtimoiy-
iqtisodiy hayot masalalarini oʻzida mujassam etgan tarixiy hujjat jamlanmalari, 
vaqfnomalar va rasmiy yozishmalardagi ma’lumotlar bugungi kunga kelib nafaqat 
tarixchi olimlarning tadqiqot obyektiga, balki arxivshunos olimlarning ilmiy 
izlanishlari mahsuliga aylanmoqda.