Etnologiya uzb

Ibtidoiy jamoat tuzumi- emirilib, dastlabki tabaqalanish paydo bwlishi bilan ayrim 
qabilalarning umumiy manfaat asosidagi ittifoqi yoki birikmalari tashkil topadi. Maxsus birikmalar 
qabilalararo jwxalik va madaniy aloqalarni kuchaytirib, ularning aralashib ketishige olib keladi va 
ylgarigi qavm-qarindoshlik munosabatlari wrniga hududiy munosabatlarni yuzaga keltiradi. 
Shimoliy Amerikadagi irokezlar ligasi. Meksikadagi atsteklar yoki Janubiy Afrikadagi zulularning 
qabilaviy ittifoqlari bunga misol bwla oladi. 
Keyingi, sinfiy jamiyat paydo bwlishi bilan quldorlik tuzumi davri boshqichida (qadimgi 
Misr, Gretsiya, Rim va hokazo) xalqlar shakllana boshlaydi. Evropada bu jarayon feodalizm 
davrigacha (ruslar, polyaklar, frantsuzlar va hokazo) chwziladi. Hududiy, madaniy va xwjalik 
birligi, kelib chiqishi va til yaqinligi asosida turli qabilalardan tashkil topgan xalqlar dastlabki 
davrlarda uncha mustahkam bwlmagan elatlardan iborat edi. 
Tovar, pul munosabatlarning rivojlanishi natijasida xwjalik tarqoqligiga barham berilib, 
iqtisodiy va madaniy aloqalar kuchaydi, millatlar paydo bwla boshladi. Millatlar odatda wz 
iqtisodiy birligining barqarorligi, umumiy hududiy va tilining birligi, milliy xarakter va 
psixologiyasining umumiy belgilari bilan farq qiladilar. 
Agar elat va xalqlarning tashkil topishi ijtimoiy xarakterga ega bwlsa, irqlarning paydo 
bwlishi biologik asosga egadir. Shuning uchun ham etnoslar bilan irqlarning joylanishi bir-biriga 
kamdan-kam muvofiq keladi, aslida esa irqlar qit`alarning katta hududlarida joylashib, turli va har 

---

39 
xil tildagi etnoslarni wz ichiga olishi mumkin. Masalan, Afrikada yashab bir necha tilda 
swzlashadigan xalq va elatlar negroid irqiga oid bwlsa, Shimoliy Amerikada turli irqlardagi kishilar 
bir tilda swzlashadigan Amerika millatini tashkil qiladi. 
Xullas, kwp sonli jahon xalqlarini tartibga solib, klassifikatsiyalash ancha murakkab 
masaladir. Ba`zi olimlar xalqlarni bir vaqtda ham irqiy, ham til yaqinligi asosida 
sistemalashtirishga intiladilar. Ular insaonlarini uch-besh irqqa bwlib, irqlarni esa, til guruhlariga 
bwladilar. Bunday klassifikatsiya metodologik jihatdan xatodir, chunki irqiy belgilar bilan 
lingvistik xususiyatlarni aralashtirish mutlaqo mumkin emas. Bunga zil holda sovet fanida xalqlarni 
etnosga xos belgi – madaniyat va til bilan klassifikatsiya qilish qabul qilingan. Undan tashqari 
tarixiylik printsipiga asoslangan marksistik Etnologiya xalqlarni madaniy yaqinligina qarab 
«xwjalik-madaniy tiplar» yoki «tarixiy-madaniya viloyatlar»ga bwlib wrganadi. Ba`zan etnoslarni 
geografik printsipiga, dinga, tarixiy darajasiga qarab ham farqlaydilar.