Mavzu: infuzoriyalar tipi, tuzilishi, ko‘payishi va rivojlanishining asosiy xususiyatlari, klassifikatsiyasi. Kiprikli va so‘ruvchi infuzoriyalar sinflari. Parazit va simbioz yashovchi infuzoriyalar

Kiprikli infuzoriyalar (ciliata) sinfi 
Bu sinfga infuzoriyalar tipining 
ko`pchilik turlari kiradi. Kiprikli infuzoriyalar bir hujayralilar orasida ancha yirik 
hayvonlar: tanasining kattaligi 30-40 mkm. dan 1 mm. gacha va undan ham 
yirikroq bo`ladi. Kipriklar ular hayotining hamma davrlarida saqlanib qoladi. 
Sitoplazmasi tashqi ektoplazma va ichki endoplazmaga aniq ajralib turadi. 
Ektoplazma sirtdan elastik va pishiq pellikula bilan qoplangan. Pellikula ikki 
qavatli bo`lib, harqaysi qavati ikkita membranadan tashkil topgan. Pellikula sirti o 
`zaro tutashib, turli shakllar hosil qiluvchi yo`g `on tolalar yordamida juda k o `p 
katakchalarga bo`lingan. Katakchalar pellikula sirtini panjaraga o `xshab o `rab 
turadi. Katakchalaming shakli har xil, tufelka infuzoriyasida ular olti burchakli 
asalari kataklariga o `xshaydi. Tolalar tayanch skelet o `mida infuzoriya tanasining 
muayyan shaklini belgilab beradi. Infuzoriyalar kipriklarining ultrastrukturasi 
xivchinlarga o`xshash bo`ladi. Kipriklar ektoplazmada joylashgan 
kinetosoma 

---

(bazal tanacha)lardan boshlanadi. Elektron mikroskopda kiprikning ko`ndaiang 
kesimini markazida ikkita yakka, chetlarida esa 9 juft fibrillalar (tolachalar) borligi 
aniqlangan. Qo`sh fibrillalar kinetosomaga o`tgandan keyin uchta b oiib qoladi. 
Kiprikchalar lokomotor funksiyasini bajaradi. Hujayra sirtida joylashgan 
kiprikchalar eshkakchalarga o `xshab bir tomonga sinxron silkinishi natijasida 
tufelka suzib ketadi. Tufelkaning bir xil uzunlikdagi kipriklari tana sirtida bir tekis 
b o iib joylashgan. Boshqa infuzoriyalariiing kipriklari tananing ayrim joylarida to 
`p-to`p bo`lib joylashadi yoki o `zaro yopishib, ancha yirik va kuchli lokomotor 
apparatni hosil qilishi mumkin. Agar kipriklar 1-2 qator bo`lib qo`shilgan bo`lsa , 
tolqinlanuvchi parda, ya`ni 
membrana 
yoki 
membranella 
(pardaning uzunligiga 
qarab) hosil qiladi. Bir-biriga yaqin turgan kipriklar mo`yqalamga o `xshab 
yopishib 
sirri 
hosil qiladi. O glz teshigi atrofidagi kipriklar ixtisoslashib o zig`i 
og`iz teshigiga haydovchi apparat - og`izoldi membranasini hosil qiladi. Ко 
`pchilik infuzoriyalaming ektoplazmasida kalta tayoqchaga о`xshash tanachalar - 
trixosistalar 
joylashgan. Trixosistalar tana sirtiga nisbatan perpendikulyar 
joylashgan; pellikulaning sirtqi qavatiga maxsus o `simta orqali tegib turadi. 
Trixosistalar himoya vazifasini bajaradi. Biron q o `zg`alish ta`sirida, masalan, 
suvning kimyoviy tarkibi
o `zgarganda yoki yirtqich hayvonlar hujum qilganida trixosistalar tashqariga otilib 
chiqib, uzun tarang ipchalami hosil qiladi. Ipchalar dushman tanasiga botib kirib, 
unicho`chitadi. Yirtqich infuzoriyalarda trixosistalar oljani falajlash xususiyatiga 
ega. Trixosistalar qandaydir falajlovchi zaharli modda ishlab chiqarisbi 
taxmin qilinadi. Ayrim parazit infuzoriyalar oziqni tana sirti bilan shimib oladi. Aksariyat 
hamma infuzoriyalaming oziqlanishi ancha murakkab tuzilgan ovqat 
hazm qilish organoidlarining faoliyati bilan bog`liq. Eng sodda tuzilgan infuzoriyalar 
(Prorodon, Holophrya avlodi) og`iz teshigi 
sitostom 
tanasining oldingi uchidajoylashgan. 
Og`iz atrofidagi kipriklar ixtisoslashmagan; tanadagi boshqa kipriklar bilan bir xilda 
boiadi. Boshqa infuzoriyalarda og`iz teshigi tanasining yon (qorin) tomoniga o`tadi va 
peristom
deb alaluvchi maxsus og`iz oldi chuqurchasi tubida joylashgan. Og`iz teshigi 
ektoplazma bilan endoplazma chegarasida joylashgan halqum (
sitofarinks)
va u orqali 
endoplazma bilan bog`langan.