yordamim kerak bo`lmaydi. O`z yo`lingni tanla...”
Yuqoridagi rivoyatdan kelib chiqadigan xulosa shuki, yaxshi o`qituvchi talaba
yoki o`quvchiga “qarmoq yasash”ni o`rgatishi, aqlli talaba yoki o`quvchi uni o`rganishi
lozim. Talaba yoki o`quvchilar “qarmoq yasash”niqanchalik tez va mustahkam o`rganib
olsalar, ular shunchalik birovlarga muhtoj bo`lmasdan, o`z “ovlari”ga ega bo`ladilar.mana
shunday vazifalarni amalga oshirishda yangi interfaol metodlar va noan’anaviy pedagogik
texnologiyalar juda qo`l kelishini tadqiqotchilar tomonidan turli ta’lim muassasalarida
o`tkazilayotgan ko`pgina pedagogik tajribalarning natijalari tasdiqlamoqda. Shuning
uchun ham ta’lim muassasalarida professor- o`qituvchilar o`z sohalari bo`yicha oli
borayotgan mashg`ulotlarida innovatsion texnologiyalarni o`z o`rnida qo`llay bilishlari
zarur.
4
O’qitish usuli deganda, ta’lim jarayonida o’qituvchi va o’quvchilarning ma‘lum
maqsadga erishishga qaratilgan birgalikdagi faoliyat usullari tushuniladi. Boshqacha qilib
aytganda, o’qitish usullari har ikkala faoliyatning ya’ni o’qituvchi tomonidan
o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish, g’oyaviy axloqiy jihatdan
tarbiyalash, ularda ilmiy dunyoqarashning shakllantirish hamda o’quvchilar tomonidan
4
Ishmuhammedov R. Ta’limda innovatsion texnologiyalar. Toshkent,
o’sha nazarda tutilgan ilmiy bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish faoliyatida
qo’llaniladigan usullarni o’z ichiga oladi.
5
O’qitish metodikasiga tarix ta‘limi usullari tizimining yetarli darajada ishlab
chiqilmaganligi va bu sohada yagona fikr bo’lmaganligi maktab tarix o’qitish amaliyotida
jiddiy kamchiliklarga olib keladi. Ko’p hollarda o’qituvchilar o’qitish usullarini tanlashda
dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarda o’quvchilarga faqat tayyor bilim berish, ya‘ni
ularni oqitish ta’limini bir tomonini ko’zda tutib o’quvchilarning o’rganishi, ta‘limning
ikkinchi muhim tomonlarini uyushtirish unga rahbarlik qilish, bilim, malaka va
qobiliyatlarini sistemali ravishda o’stirib borish kabi muhim jihatlarini e‘tibordan chetda
qoldiradilar. Shuningdek o’qitishning usul va usullarini tanlash o’quv materiallarining
mazmunidagi o’ziga xosliklarni, uning ta‘lim-tarbiyaviy vazifalarini o’quvchilarning
bilimi, malakasini etiborga ola bilmaslik hollari ham shunday jiddiy kamchiliklar
jumlasidan edi.Bu hol ma‘lum darajada o’quvchilarning tarix faniga qiziqishlari
pasayishga umumiy ta‘lim-tarbiya ishlarini natijasiga salbiy ta‘sir ko’rsatdi.
Mamlakatimiz Mustaqillikka erishgandan so’ng bu masalaga ham jiddiy e’tibor
qaratildi. “Ta’lim to’g’risidagi” qonunda ta‘lim mazmunini takomillashtirish, uning
g’oyaviy-tarbiyaviy yo’nalishini kuchaytirish bilan birga o’qitish usullarini ham
faollashtirish asosiy vazifa qilib qo’yildi.Ta’lim standartlari qabo`l qilindi. Shu bilan birga
maktab amaliyotida, ayniqsa keyingi yillarda o’quvchilarni tarix fani vositasida
tarbiyalashda, uni o’qitishni ilmiy asosda olib borish, ta‘lim tarbiya ishlari samaradorligini
oshirish sohasida ko’pgina ilg’or tajribalar o’tkazildi va umumlashtirildi.
Tarixchi metodist olimlar G’afforov Ya. G’afforova M.G ning (O’zbekiston
halqlari tarixini o’qitish usullari.T.,1996) uslubiy qo’llanmalarida o’qitish usullari yutuq
va kamchiliklar batafsil ochib berilgan.
6
Talabalar bilan yangi mavzuni o’rganishga kirishar ekan, oliy o’quv yurti
o’qituvchisi oldida har doim savol tug’iladi : metod qanday tanlanadi, qaysi didaktik
materiallardan foydalanish kerak, o’quv vazifalarini qaysi usullar bilan samarali
yechish mumkin? Har bir mashg’ulot turining pedagogik maqsadlariga erishish uchun
5
T. Toshpo`latov, Ya. G`afforov Tarix o`qitish metodikasi. Toshkent, 2002. 22-23 betlar.
6
G’afforov Ya. G’afforova M.G. O’zbekiston xalqlari tarixini o’qitish usullari.T.,1996
o’qituvchi o’zining intellektual salohiyatini safarbar etish, ilg’or pedagogik tajribadan
foydalanishi va nihoyat,metodni tanlash haqiqiy ijodiy aktga aylanishi lozim.
Umumiy holda metodning tanlanishi ta’lim va tarbiyaning didaktik maqsadlari
bilan aniqlanadi. Biroq turli xil pedagogik vaziyatlarda o’qituvchi va talabalar
o’rtasida faoliyat turlari o’zgarib , o’zaro almashinib turadi. Tabiiyki, bu faoliyat
turlariga mos holda o’qitish metodlari ham o’zaro chog’ishtiriladi.
O’qituvchining yangi mavzuga tayyorgarlik ko’rishida metodlar va metodik
usullarni tanlash – bu ularning o’zaro almashinuvini vaqt va didaktik maqsad
bo’yicha muvozanatlashtirish demakdir. Pirovard natijasida talabalar aqliy va amaliy
faolligining yuqori darajasini ta’minlashga sharoit yaratiladi.To’g’ri qo’llanilgan
metodlar ob’ektiv voqelikka oid bilimlarmi chuqurlashtiradi va yaxlit hamda
mashg’ulotning ilmiy- nazariy darajasini oshiradi. Ketma-ket saralangan o’qitish
metodlari ma’lum darajada bilish va kasbiy qiziqishini rivojlantirishga, mustaqil
amaliy faoliyatni faollashtirishga olib keladi. Bu o`rinda ko`rsatmalilik metodining
ahamiyati kattadir.
Ko‘rsatmalilikdeganda,
avvaloo‘qitishvatarixiybilimlarningo‘rganishningko‘rsatmaliusuli,
o‘qituvchibayoninngmanbaivauniko‘rsatmalibo‘lishi, uningo‘quvchilardagianiq,
tayyorobrazlargasuyanabilishi,
o‘quvvositasimaterialinibayonqilishvaqtidako‘rsatmaliqurollardanfoydalanishvako‘rs
atmaliqurollarvositasidao‘quvchilarningbilishfaoliyatinifaollashtirishhamdaularningo
‘rganilayotgantarixiyfaktlarni,
voqeavahodisalarniaynano‘ziniyokiularningtasvirlariniko‘rishyordamidao‘rganishlari
tushuniladi.
Ko`rsatmali uslub to`g`risida pedagog Ya. A. Komenskiy shunday degan : “
O`quvchilar sezib idrok etishi mumkin bo`lgan narsalari, albatta, sezgilari vositasi
bilan, ya’ni ko`rish mumkin bo`lgan narsalarni ko`z bilan ko`rib, eshitish mumkin
bo`lgan narsalarni qulog`i bilan eshitib, hidi bor narsalarni hidlab ko`rib, ta’mini
sezish mumkin bo`lgan narsalarni tatib ko`rib, ushlab sezish mumkin bo`lgan
narsalarni ushlab bilib olishlarikerak ”.
7
Tarixiyhujjatlarvabadiiyadabiyotlardanfoydalanisho‘qituvchibayoniniobrazliqil
ibaniqlashtirsa,
ko‘rsatmaliqurollarvositasidao‘quvchilardao‘tmishto‘g‘risidayorqinvaaniqtasavvurho
silbo‘ladi,
o‘quvchilarningeshitishfaoliyatigako‘rishvasezishorganlariningfaoliyatihamqo‘shiladi
. Shubilanularningbilimiyanadachuqurlashadi, mustahkamlanadi.
Tarixo‘qitishningko‘rsatmalibo‘lishiningta’limiyvatarbiyaviyahamiyatihamkatt
a.
Avvaloko‘rsatmaliqurolo‘quvchilarningbilimolishidamuhimmanbabo‘libxizmatqiladi.
O‘qituvchiningbayoniharqanchato‘liqbo‘lgandahamo‘quvchilarningvoqealarto‘g‘risid
agitasavvurlarito‘labo‘lmaydi. Shuningdek, bezaklardanfoydalanmayturib,
o‘rganilayotgandavrningmanzarasinihamto‘la, aniqvachuqurtasavvurqilibbo‘lmaydi.
Ko‘rsatmaliqurollaro‘quvchilarningtarixiytasavvurlarigaaniqlikkiritishvabutasa
vvurlarnianiqlashtirishgayordamberadi.
Ko‘rsatmalitasvirlartarixiyfaktvahodisalarningtashqiko‘rinishiniginaemas,
balkiularningichkimohiyatinihamochibberadi.
Ko‘rsatmaliqurollaro‘quvchilarningmurakkabtarixiyhodisalarni,
tarixiytushunchalarningma’nosiniosonroqtushunibolishlarigayordamberadi.
Ko‘rsatmaliqurollaro‘quvchilardatarixiytushunchalarnishakllantirishga,
ularningnazariyxulosalashvaumumlashtirishga,
yakunlarini,
ijtimoiyrivojlanishningob’ektivqonuniyatlarini,
o‘zaroaloqalarniyaxshiroqtushunibolishlarigayordamberadi,
shuningdek,
o‘quvchilarniestetikjihatdantarbiyalashningmuhimvositasibo‘libhamxizmatqiladi.
SHutariqa,
ko‘rsatmalilikningahamiyatitarixiyfaktlarni,
hodisalarniko‘rishorganlariishtirokidamushohadaetishvaularhaqidaaniqtasavvurhosilq
ilishbilanchegaralanmaydi,
murakkabtarixiyhodisalarni,
7
Коменский Я.А. Буюк дидактика.Т,,”Ўқитувчи” 1995, 194- бет.
tushunchalarnitushunibolishnihamengillashtiradi,
tarixnihaqqoniytushunishgayordamberadi. Shundayqilib, ko‘rsatmalilikmetodi:
1) tarixiybilimlarningasosiymanbalaridanbiribo‘libxizmatqiladi;
2)
o‘quvmaterialiningta’lim-
tarbiyavazifalarinimuvaffaqiyatliamalgaoshirishgayordamberadi;
3) o‘qituvchibayonininganiq, obrazlivata’sirchanbo‘lishigayordamberadi;
4) o‘quvchilarningo‘quvmaterialinio‘rganishgaqiziqishinioshiradiva
ularningbilishfaoliyatinifaollashtiradi;
5)
o‘qituvchiningbayoninivauningdarsdaqo‘llanganboshqao‘quvusullarinio‘quvchilarnin
gtushunibolishiniengillashtiradi;
6) o‘quvchilarningfikrlashfaoliyatinivaijodiyqobiliyatinio‘stiradi;
7) o‘quvchilarbilimininganiq, chuqurvamustahkambo‘lishigayordamberadi.
8
Do'stlaringiz bilan baham: |