Ko’lyozma huquqida

4
 Лаврушин О.И. Банковское дело.-М.: Финансы и статистика, 2002. - С. 94. 
5
 Zantov М. Kredit Policy.- RBTC, Tashkent, 1998. - Р. 18. 

---

21 
v) 
Hukumatning qimmatliqog’ozlari yirik miqdorda emissiya qilingan. 
Masalan, AQSHva Germaniya davlatlarida qimmatliqog’ozlarning emitentlari 
tarkibida hukumat, emissiya miqdoriga ko’ra, birinchi o’rinni egallaydi. Buning 
asosiy sababi shundaki, hukumatning qimmatliqog’ozlarini sotishdan olingan 
tushum davlat byudjeti xarajatlarini moliyalashtirishning noinflyatsion usuli 
hisoblanadi. 
K.Dzobek va V.Vossenning «Reformirovaniye bankovskogo sektora» 
(«Transformatsiya finansovix sistem v stranax Baltiki, Rossii va drugix stran 
bo‘vshego Sovetskogo soyuza», MVF, 1998) nomli ishida bankni tezkor qayta 
tarkiblash chora-tadbirlari sifatida yangi kreditlarning berilishiga chegaralarni 
o’rnatish, banklarni berilgan ssudalarning qaytarilishiga nisbatan ancha agressiv 
siyosat yuritishga majbur etish, beriladigan ssudalar uchun tegishli ta'minotni 
yaratish va bankning ichki operatsiyalarini tartibga solishni joriy etish orqali 
xususiy 
tijorat 
banklari 
operatsiyalarining 
xavfsizligini 
ta'minlashga 
yo’naltirilgan chora-tadbirlar belgilanadi. Ayrim holatlarda tezkor qayta 
tarkiblash bankning ishlab turgan aktivlarini ishlamayotgan aktivlarga qo’shish 
yoki ularni bir biridan ajratish shaklida amalga oshirilishi mumkin. K.Dzobek va 
V.Vossenning fikriga ko’ra, moliyaviy tarkibiy o’zgartirishga bankni 
rekapitalizatsiyalashni amalga oshirish misol bo’ladi. Bankni tarkibiy 
o’zgartirishni amalga oshirish siyosati ularning tasdiqlashicha quyidagi 
aspektlarga asoslanadi: (1) bank sektoridagi muammolarni diagnostika qilishni 
tugallash; (2) qayta tarkiblashstrategiyasini ishlab chiqish; (3) institutsional 
tuzulmalarni tashkil etish. 
O.I.Lavrushin tomonidan muddatli depozitlar va jamgarma omonatlar 
bo’yicha e'tirof etilgan xususiyatlarga kushilgan qolda, yana bir qator 
xususiyatlarning mavjudligini qayd etmoqchimiz. Jumladan: 
- 
naqd pullarning banklardan tashqari aylanmasini qisqartirish 
imkonini beradi; 

---

22 
- 
tijorat banklari tomonidan berilayotgan kreditlar uchun garov 
ta'minoti vazifasini bajarishi mumkin, buning natijasida kredit qo’yilmalari 
hajmi oshadi, kredit riski ma'lum darajada kamayadi. 
Prof. V.M.Usoskinning fikriga ko’ra, transaksion depozitlardan resurs 
sifatida foydalanish tijorat banklarining likvidliligiga jiddiy ziyon yetkazadi.Shu 
sababli, Glass-Stigoll konuniga asosan 1933 yilda transaksion depozitlarga foiz 
to’lashning ta'qiqlanishi oqilona tadbir qisoblanadi. Lekin muddatli va 
jamg’arma depozit hisobraqamlariga tijorat banklari tomonidan to’lanadigan 
foiz stavkalarining yuqori chegarasining belgilanishi tijorat banklarining depozit 
bazasiga salbiy ta'sir kiladi.Fikrimizcha, V.M.Usoskinning transaksion 
depozitlardan tijorat banklari tomonidan to’g’ridan-to’g’ri resurs sifatida 
foydalanishning maqsadga muvofiq emasligi xususidagi ilmiy xulosasi xozirgi 
davrda ham o’zining amaliy ahamiyatini yo’qotgan emas. Xususan, 
respublikamiz tijorat banklarida transaksion depozitlardan to’g’ridan-to’g’ri, 
ya'ni muddatli depozit shartnomasi tuzmasdan turib, resurs sifatida foydalanish 
xollari mavjud. Buning natijasida tijorat banklarining faoliyatidagi likvidlilik va 
kredit riski kuchaymoqda. Chunki transaksion depozit nobarqaror passiv 
hisoblanadi va shu sababli istalgan vaqtda hisobraqam egasi tomonidan talab 
qilib olinishi mumkin. Kredit esa, muddatli bo’lib, uni muddatidan oldin 
qaytarib olish mumkin emas. Bundan tashqari, transaksion depozitlardan resurs 
sifatida foydalanish tijorat banklarining depozit bazasini mustaxkamlashdan 
bo’lgan manfaatdorligiga salbiy ta'sir qiladi
6
. 
Tijorat banklari faoliyatini nazorat qilish bo’yicha Xalqaro Bazel 
qo’mitasi tomonidan ishlab chiqilgan standart va uning takomillashtirilgan 
varianti bo’lgan Bazel-II da tijorat banklari kapitali tarkibini shakllantirishga 
bevosita ta'sir qiluvchi talablar mavjud. Bu esa, mazkur talablarning tijorat 
banklari kapital bazasiga ta'siri masalasini ilmiy asosda tadqiqqilish zaruriyatini 
yuzaga keltiradi.