«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Облыс аймағындағы тарихи-археологиялық ескерткіштер 
Ескерткіштердің үлкен тобы жер асты қазбалары, яғни археологиялық 
ескерткіштер. Бірақ бұл қазбаларға ескерткіштік сипат беру терең арнаулы 
білімді, заңдылықты талап етеді. Содықтан, Құлсарыдан 40 шақырымдай 
терістікте Қызыл қорған деген бұдан 3 мың жылдай бұрынғы қала орны бар. 
Қаланың айналасы төрт бұрышты дуал қорғанымен қоршалған. Қаланы Жем 
өзенінің саласы қоршай азып жатқан.Бұл күнде үйінді топыраққа айналған қала 
орны талай сырды ғасырлар тұңғиығына сақтап үнсіз жатыр. Аудан мәртебесін 
аспандатқан Аралтөбе қорымы сияқты Қызыл қорғанды да төрткүл дүниеге 
мәшкүр ететін ғалым ұрпақ туларына сеніміміз кәміл. 
Сарайшық 
– Атырау қаласының солтүстігінен 55-км жерде Жайық 

---

32 
өзенінің оң жағалауында орналасқан орта ғасырлық қала. Қала іргесі 11 ғасырда 
қаланған. Алтын Орда дәуірінде Кавказ бен Қырымды Қарақорым, Қытаймен 
байланыстырған керуен жолы бойындағы маңызды діни, саяси-экономикалық 
орталық. Алтын Орданың қазақ және ноғай хандарының алғашқы пантеоны. 
Қаланың гүлденген дәуірі 13-14 ғасырлар аралығы. Алтын Орданың күйреуіне 
қарай қала әлсірегенімен артынша Ноғай Ордасының астанасы атанып, қайтадан 
дәуірледі. Қасым хан тұсында қазақ хандығының алғашқы астанасы болды. 1580 
жылы Дон, Еділ қазақтарының Жайық бойына ендеп кіріп, тағылық 
шапқыншылық жасау нәтижесінде Сарайшық біржолата күлге айналып қирады. 
Кейін гүлденген қала орнына Ресей патшалығы отаршылдық бекініс салды. Ол 
сол мақсатта Қазан революциясына дейін сақталып келеді. Көне Сарайшық 
қаласы орнында соңғы екі ғасыр бойы археологиялық қазба жұмыстары тиіп- 
қашты жүргізілді. Солардың ішіндегі ең нәтижелісі 1937 жылы 1950 жылы 
академик Әлкей Марғұлан жүргізген жұмыс. Кезінде қалада үлкен қыш күйдіру, 
темір қорыту цехтары мен ұстахана, ақша жасау шеберханалары болған. 
Тұрғындары егін, балық шаруашылығымен айналысқан. Жаз кездерінде Алтын 
Орда хандары осы Сарайшықты саялаған.