Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Xiltlarning organizmdagi ahamiyati. 
Jigarda yetilgan xiltlar jigardagi ajratish quvvati tufayli ajratilib, haydash 
quvvati tufayli bu xiltlar zarur bo`lgan tana a`zolariga, jigardan chiqqan vena 
tomirlari orqali qon tarkibida shu a`zolarga yetkazib beriladi.
Xiltlar tabiiy va g’ayri tabiiy bo`ladi.
TABIIY XILTLARINNG TANA A`ZOLARIDAGI O`RNI
Qon xilti 
 
Tabiiy qon xilti issiq va ho`l tabiatli bo`lib, qizil rangli, o`ziga xos hidli. U 
quyidagi manfaatlar uchun organizmga zarurdir. 
Balg’am
. 
 Savdo
. 
Safro
Safro
Qon. 

---

43 
1.Qon xiltiga butun tana a`zolari muhtojdir, u bilan butun organizm oziqlanadi 
va nafas oladi, ovqat hazmining to`rtinchi bosqichida bilvosita qatnashadi. Ya`ni qon 
o`zi bilan gavda a`zolariga kaymusni va yurakdan hosil bo`lgan hayotiy ruhni 
yetkazib beradi. A`zolarda ovqat hazm bo`lgandan so`ng hosil bo`lgan qoldiq 
moddalarni olib buyraklarga yetkazib beradi.
2.Yurakdan hosil bo`lgan ruhni jigar, bosh miya, moyak kabi rais a`zolarga 
etkazib beradi.
3.Qon xiltidan go`sht va yog’ kabi a`zolar paydo bo`lib, tanani bo`shliq joylarini 
to`ldiradi.
Balg’am xilti
. 
Tabiiy balg’am xilti sovuq ho`l sifatli bo`lib, suvsimon suyuqlik, suvga 
nisbatan ancha g’alizdir.
Tabiiy balg’am kayfiyati jihatidan qon xiltiga yaqindir, organizmdagi hamma 
a`zolar unga muhtojdir. A`zolarning muhtojligi ikki sababdandir. Sabablarining biri 
zaruratdan bo`lsa, ikkinchisi manfaat uchun. Zarurat ikki sababli bo`ladi: birinchisi 
tabiiy balg’amning a`zoga yaqin bo`lishi, bunda tasodifiy holatlar tufayli a`zoga oziq 
moddalari - qonga tushmay yoki kelmay qolganda (me`da, ichak va jigardan) a`zo 
o`zining tug’ma issiqligi quvvati yordamida balg’amni yetiltirib (balg’am 
yetilmagan qon) qonga aylantiradi va u bilan oziqlanadi. Zaruratning bu xil sababi 
savdo va safroga xos emas. Zaruratning ikkinchi sababi, tabiiy balg’amning qonga 
aralashishi va uning balg’am mizojli a`zoni oziqlantirishga tayyorlashdir. Masalan, 
balg’am mizojli a`zo bosh va orqa miyadir, bu a`zolarni oziqlantirish uchun qonda 
ma`lum, o`rtacha miqdorda balg’am xilti bo`lishi shart. Bu ikkinchi xil zaruriyat 
safro va savdo xiltiga ham xosdir. Balg’am xiltining manfaatlari, bo`g’imlar va ko`p 
harakatli a`zolarni qo`llab turish va ularni ishqalanish tufayli hosil bo`ladigan 
quruqlikdan saqlash. Balg’am xiltining manfaati ham zaruriydir va zaruriyat 

---

44 
sabablarini hozirgi tibbiyot ilmi asosida quyidagicha asoslaymiz. Birinchidan: 
balg’am a`zolarda qonga aylanadi. Ikkinchidan: bosh va orqa miya suyuqligi 
tarkibiy jihatidan balg’am xiltiga o’xshaydi, u bosh miya qorinchalari va orqa miya 
kanalidan aylanib miya mizojini bir muhitda saqlaydi va modda almashinishini 
ta`minlaydi. Uchinchidan: bo`g’imlardagi sinovial suyuqlik, ko`z yoshi, burunni 
ho`llovchi suyuqlik, so`lak, oshqozon shirasi normada tabiiy balg’amning u yoki bu 
ko`rinishdagi bir xili bo`lib hisoblanadi.
Yuqoridagi a`zolarning doimiy ravishda ish bajarishi, tashqi muhit bilan 
aloqadorligi (burun, ko`z misolida), ishqalanishni va harakatlarning ko`pligi ( 
bo`g’imlar misolida) yoki bo`lmasa quruq va dag’al ovqatlarni iste`molida ularni 
qo`llash (og’izdagi so`lak va oshqozon shirasi misolidagilar), a`zolar qurishini va 
qizishini oldini oladi. 
Balg’am xiltining yana bir umumiy manfaati shundan iboratki, 
organizmdagi namlikni saqlaydi. Namlik bo`lmasa oziqlanish va o`sish bo`lmaydi. 
Shunday qilib u organizmni hayot kechirishi uchun muhimdir.