Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi

Ichki (oraliq) rafinatlarni quyidagi texnologik usullar bilan ajratib 
olinadi. 
1. Ekstrakt eritmasining haroratini pasaytirish bilan. 
2. Ekstrakt eritmaga suv qo'shish bilan. 
3. Ekstrakt eritmaga yana ekstrakt qo’shish bilan. 
4. Yuqori haroratda erituvchini yangi miqdori bilanyuvish. 
Buning natijasida birinchi uch usulni qo'llaganda erituvchini selektivligi 
ortadi va ekstrakt eritmadan oraliq rafinatni ajratib olinadi. To'rtinchi usulda esa 
moy gach va petrolatumdan ajratib olinadi. Qoldiq moylarni gudron va yarim 
gudronlardan ishlab ihlqarlladi. Bu fraksiyalarda ayniqsa smolali neftlardan 
olingan Iki'Isii, 50 % gacha smola va asfalten bo'ladi. Smola asfaltenli 
biilkmalaming murakkabligi selektiv erituvchhii qo‘llashga yo‘l iKMinaydi. 
Shuning uchun moyni qimmatbaho uglevodorodlari ti« hun erituvchi tanlanadi. 
Smola-asfaltenli birikmalar erituvchida ili’Varli erimasdan cho‘kmada qoladi. 
Erituvchi sifatida suyuq holida ishlatiladi. 

---

14.
(24-16 g/t Maqsudov A.S.)
Texnik adabiyotda “gidrogenizasion” atamasi turli jarayonlar uchun 
qo’llaniladi. Bu gidrotozalash, gidroboyitish, gidrooltingugurtsiz-lantirish, 
gidrodeparafinlash, 
gidroizomerlash, 
gidrodearomatlash, 
gidrogenlash, 
gidrokre- king, gidrokonversiya, gidrodemetallash, va boshqalar. Haqiqatda bu 
jarayonlarning barchasini ikki guruhga: gidrotozalash va gidrokrekingga bo’lish 
mumkin. Hammasi tushunarli bo’lganday: 
gidrotozalash 
bu gidrogenizasion 
jarayon bo’lib neft fraksiyalarini yoki qoldiqlarini zararli qo’shimchalar bo’lgan 
oltingugurt, 
azot, 
kislorod, to’yinmagan va Ko’phalqali aromatik 
uglevodorodlar, og’ir metallardan tozalashga ko’maklashadi, 
gidrokreking
esa 
nafaqat neft fraksiyalarini zararli qo’shimchalardan tozalashga, balki 
uglevodorodlarning 
parchalanishi, 
destruksiyasiga 
ko’maklashadigan 
gidrogenizasion jarayondir. Ammo gidrotozalashda ham uglevodorodlarning 
destruksiyasi sodir bo’ladi, ammo katta bo’lmagan miqdorda. SHuning 
kelishganlaricha, agar dastlabki xom ashyoning destruksiya (konversiya) si 10 
% dan kam bo’lsa, bunday gidrogenizasion jarayon gidrotozalash deb ataladi. 
Agar konversiya 10-50 % tashkil qilsa unda bunday jarayon yengil gidrokreking 
deb, agar 50 % dan ko’p bo’lsa- chuqur gidrokreking deb ataladi.Gidrotozalash 
jarayonlarini o’z navbatida distillyatlarni, neft qoldiqlarini gidrotozalashga va 
ikkilamchi kelib chiqishli distillyatlarni gidrogenlashga bo’ladilar
.Neft 
qoldiqlarini gidrotozalash distillyatlarning gidrotoza-lashidan shu bilan farq 
qiladikim oltingugurt, azot, kisloroddan gidrotozalash bilan bir qatorda xom 
ashyoning demetallanish jarayoni boradi, ya'ni xom ashyoni undagi bo’lgan 
nikel, vanadiy va boshqa shunga o’xshagan og’ir metallardan tozalash. 
Ikkilamchi kelib chiqishi distillyatlarga bosim ostida termik kreking, kokslash, 
piroliz, katalitik kreking jarayonlarining benzinli, kerosin- li, dizelli va 
vakuumli fraksiyalari kiradi, ya'ni ko’p miqdorda to’yinmagan va aromatic 
uglevodorodlarni oladigan jarayonlar hisoblanadi. 
 

---

15.
(24-16 g/t Maqsudov A.S.)
TEXNOLOGIK QISM 

---

16.
(24-16 g/t Maqsudov A.S.)
Neft xom ashyosi deganda barcha distillyatli neft fraksiyalari va 
qoldiqlarini ko’zda tutadilar. Neft xom ashyosining oltingugurt, azot-kislorod 
saqlagan birikmalar, olefin va metallardan tozalash zarurligi neftni qayta 
ishlashda turli tozalash jarayonlarini yaratishni belgiladi. Vodorod va katalizator 
ishtirokida yuqori harorat va bosimda boradigan jarayonlar eng samarali bo’lib 
hisoblanadi. Hozirgi vaqtda faqat shu jarayonlar tovar mahsulotlarda 
geteroatomli birikmalar va to’yinmagan uglevodorodlar miqdori bo’yicha 
hozirgi talablarga to’g’ri keladigan neft mahsulotlarini olishga imkon beradi. 
Neft xom ashyosini gidrotozalash jarayonining ximizmini ko’rib chiqamiz, 
bunda tozalashda metallar og’ir qoldiqlarda asosan koks va katalizatorlarda 
to’planib ularni zaharlanishiga e'tibor berish kerak. Gidrotozalash 
jarayonlarining ximizmi C-S, C-N, C-O va C-Me, S- oltingugurt, N-azot, O-
kislorod, Me-metall, S-uglerod, bog’larning destruksiyalanishiga olib keladi va 
S-S bog’larga deyarli tegmaydi. Neftdagi oltingugurtli uglevodorodli birikmalar 
orasida merkaptanlar esa oson gidrogenlanadi, so’ngra sul’fid, disul’fid, tiofen, 
tiofan 
va 
nihoyat 
benz 
lar 
gidrogenlanadi.Geteroatomli 
birikmalar 
uglevodorodlarga qaraganda gidrogenolizga tezroq uchraydi, shuning uchun 
genroatomlar xom ashyodan vodorod sul’fid, ammiak va suv holida chiqarib 
yuboriladi. Oltingugurt eng oson ajralib chiqadi so’ngra kislorod turadi, azot 
eng barqaror metallar uglevodorodlardan chiqarilganda ular katalizatorni qoplab 
uning faolligini pasaytiradilar yoki jarayonning og’ir mahsulotlarida to’planadi.