Klinik anatomiyasi, fiziologiyasi va tekshirish usullari

2.12.  rasm.  Nafas  olish  (a)  va  nafas 

chiqarish  (b)  fazalarida  havo  orimining 

traektoriyalari  (V.I.  Babiyak  2009  y.  I- 

tom, 72 bet.). 

 

---

25 

 

chiqaruv  teshiklarini  ta’sirlab  o’tadi.  Bu  esa  bo’shliqlardan  havoni  chiqishi  va 

umimuy  oqimga  qo’shilishiga  sabab  bo’ladi.  Bo’shliqlardan  chiqayotgan  havo  is-

sitilgan,  namlangan  boladi.  Chiqayotgan  havoda  bo’shliq    ichidagi  shilliq  bo’lib, 

xuddi  aerazolga  oxshab  sipilib  chiqariladi.  Shilliq  tarkibida  immun  hujayralar  va 

boshqa  aktiv  moddalar  bo’ladi.  Ikkinchi  oqim,  pastki  yoki  qo’shimcha    (rezerv) 

oqim  pastki  va  umumiy  burun  yo’li  orqali  o’tadi.  Uchinchi  havo  oqimi,  yuqorigi 

yoki  olfaktor  hid  bilish  yorig’i  tomon  harakatlanadi.  Bunday havoni oqimi bo’lishi 

burundagi  murakkab  endonazal  konfigyrasiyalar  hisobiga,  nafas  olish  bosqichida 

burun bo’shlig’ida havoni  aylanma  harakatiga  (turbulent)  sabab bo’ladi.  

        Nafas  chiqarish  bosqichida  havo  oqimi  murakkab  harakatni  amalga  oshiradi.  

Bu  esa  chiqayotgan havo bir necha bor nafas olish va hid bilish zonalaridagi shilliq 

qavatga  tegishi  bilan  amalga  oshadi.  Buning  sababi,  chiqayotgan  CO  2  miqdori 

zonalardagi  shilliq  qavatni  uzoqroq  ta’sirlashishi  va  boyitilishi  hisobiga  burun 

bo’shlig’i keying  nafas olish bosqichiga tayyorlaydi.   

        Tinch holatda burun bo’shlig’idagi bosim nafas olganda -6 mm.sim.ust, nafas 

chiqarganda  +6 mm.sim.ust.ga teng. Burun bo’shlig’ida nafas chiqarayotgan mahal  

bosimni  oshishi,  gazlarni  suyuq  muhitda erishi qonuniga muvofiq, qon kislorod b i-

lan  to’yinadi.  Shu  sababli  nafas  olishda  yuzaga  keladigan  manfiy  bosim  CO2  ni 

qondan alveolaga  o’tishini  ta’minlaydi.   

         Og’iz  orqali  nafas  olganda  havo  almashinuvi  25-30%  ga  kamayadi,  bu  esa 

qonda kislorod va CO2 miqdoriga ta’sir ko’rsatib, eritrositlar sonini va gemoglabin 

miqdorini  kamayishiga  olib  keladi,  eozinofillar  soni  va  EChT  oshadi,  glukozaning 

miqdori o’zgaradi.