X. N. Nazarov robotlar va robototexnik tizimlar

9.2 - rasm. MRT larning umumlashgan alomatlariga ko‘ra sinflanishi. 
Operatsion 
Xizmat ko‘rsatish 
Minipulyatsion 
Transport 
Boshqaruv 
Kombinirlashgan 
Sanoat 
Nosanoaт 
Qishloq 
xo‘jalik 
Kosmik 
Yer osti 
Atom 
energetikasi 
Suv osti 
Havo 
Universal 
Ixtisoslashgan 
Maxsus 
Masofaviy 
Avtomatik 
Buyruqli 
Hatti-harakatlarni takrorlovchi 
Yarimavtomatik 
Supervizorli 
Dialogli (Interaktiv) 
Kombinirlangan 
Programmali 
Adaptiv 
Intellektual 

---

117 
Avtomatik boshqariluvchi MRT lar: programmaviy, moslashuvchan va 
intelektual MRT larga ajraladilar. 
Programmaviy MRT lar oldindan tuzilgan va boshqarish jarayoni 
davomida o‘zgarmaydigan boshqarish programmasi asosida boshqariladi. 
Amaldagi barcha hozirgi kunda ishlab chiqarishda ishlayotgan MRT lar 
programmaviy MRT lardir. Ularning qo‘llanish doirasi nihoyatda keng: 
stanoklarga, pechlarga, texnologik liniyalarga xizmat ko‘rsatish payvandlash va 
yuklash hamda yuk tushirish operatsiyalarini bajarish va hokazolar. Programmaviy 
MRT lar qo‘llanish doirasining cheklanishlari MRT larning konstruksiyalari, 
aynan informatsion -o‘lchov datchiklarining kam assortimenti hamda boshqarish 
sistemasining nomukammalligi bilan aniqlanadi. Programmaviy boshqarishli MRT 
lar mustaqil ravishda o‘z funksiyalarini bajara olmaydilar. Berilgan programmadan 
xar qanday chetlanish MRT ning to‘xtab qolishi, ba’zi xollarda ishdan chiqishiga 
olib keladi. Bunday cheklanishlar ma’lum darajada ikkinchi avlod MRT larida 
yoki moslashuvchan MRT larda engib o‘tilgan. 
Ular ma’lum darajada o‘z tarkibida ichki va tashqi axborot datchiklarining 
katta to‘plamiga va EHM yordamida amalga oshirilgan murakkab boshqarish 
sistemasiga egadirlar. 
Sezish datchiklari sun’iy sezgi organlaridir. Ular, haqiqiy mavjud muhit 
holatini e’tiborga olgan holda, MRT ijro mexanizmlarini boshqarish qonunlarini 
shakllantiruvchi boshqaruv sistemasi uchun qayta aloqa siqnallarining manba’lari 
hisoblanadi. 
Intellektual MRT lar uchinchi avlodga mansub, sezgisi ko‘proq boyitilgan 
va informatsiyani mikroprotsessorli qayta ishlaydi, mavjud holatni payqab 
fahmlaydi, noaniq yoki o‘zgarib turadigan sharoitlarda kerakli operatsiyalarni 
bajarish uchun o‘zining keyingi hatti-harakatlari yuzasidan avtomatik tarzda 
qarorlar qabul qila oladigan sezgiga egadirlar. 

---

118