X. N. Nazarov robotlar va robototexnik tizimlar

13.5. Itellektual robotatexnik tizimlarda bilimlarni aks ettirish 
modellari 
Odatda bilimlarni aks ettirish sistemalarida quyidagi asosiy modellardan 
foydalaniladi: 
1)
freymlar; 
2)
predikatlarni hisoblash sistemalari; 
3)
semantik to’rlar; 
4)
noqat’iy to’plamlar. 
Freymlar Marvin Minskiy tomonidan 1979 yili taklif etilgan. Freym so’zi 
inglizchadan “ramka” ma’nosini bildiradi. 

---

193 
Freym o’z navbatda bilimlarni aks ettirish birligi hisoblanadi. Boshqacha 
aytganda freym ma’lumotlar strukturasini bildiradi. Masalan, xonadagi holatni 
yoki muloqot o’tkazish uchun uchrashuv joyini aks ettirish mumkin. Bu model 
muallifi asosan fazodagi yoki kenglikdagi saxnalarni izoxlash uchun taklif qilgan. 
Biroq freymlar yordamida keyinchalik nafakat saxnadagi holatni, balki xar 
vaziyatni, rollarni, strukturalarni va shunga o’xshash holatlarni izoxlash mumkin 
bo’ldi. Freym o’z navbatda ob’yektning yoki xodisaning asosiy xossalarini aks 
ettiradi. Shuning uchun freym strukturasi yozilishida ob’yektlarning yoki 
xodisalarning ro’yxati ko’rinishida aks ettiradi. Bu ro’yxat slot deb ataladi. 
Slotlarni taqdim etish uchun FRL (Frame Representation Language) tili deyiladi. 
Bu til ko’proq LISP tiliga o’xshashdir. 
Freymlar yordamida bilimlarni aks ettirish sun’iy intellect sistemalarida 
keng qo’llaniladi. 
Odatda freymlar yo’naltirilgan graf shaklida bo’ladi va cho’qqilar hamda 
yoylardan tashkil topadi. Konkret misol ko’ramiz: 
Freym bog’lanish
Freym bog’lanish turli hil texnik sistemalarda uchraydigan bog’lanishlarni 
(mexanik, gidrovlik va h.k.) aks ettirishga xizmat qiladi.
Quyidagi rasmda – freym bog’lanish keltirilgan, u quyidagi situatsiyani aks 
ettiradi “Sub’ekt “X” ob’ekt “Y” ni “Z” ob’ekti bilan “W” usulda bog’laydi 
(ulaydi)” 

---

194