2. O‘tilayotgan fanning asosiy nazariy materiali 1-mavzu: “Tilshunoslik va tabiiy fanlar” fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari

 Sotsiolingvistikaning predmetini 
belgilashda nemis sotsiolingvistlari 
quyidagi fikrlarni bildirishgan. Jumladan, A.N. Dittmar sotsiolingvistikaning 
predmetini shunday izohlagan: “Sotsiolingvistika predmetini tilshunoslik va 
ijtimoiy fanlarning metodlaridan foydalanib: Kim kim bilan qaysi tilda, qanday 
ijtimoiy muhitda va qanday maqsadda gaplashyapti, nutq aktining oqibati qanday 
bo‘ladi? degan qator savollarga javob beruvchi tarzida tushuntirish mumkin”
8
. 
D.Vunderlix sotsiolingvistikada alohida kommunikativ jarayonlarning ichida 
bevosita kuzatiladigan turli omillarning o‘zaro aloqasini tadqiq etilishi, ya’ni 
jamiyatning 
ijtimoiy 
differensiatsiyasining 
qandaydir 
asos 
sifatida 
o‘rganishilishini, uni nutqiy muomalaning rol, vaziyat va mavzu turlariga 
ajraladigan sotsiologik o‘lchovlari bilan bog‘lanishini istiqbolli yondashuvlardan 
biri, deb hisoblagan
9
.
Amerika 
sotsiolingvistikasining 
tadqiqotchisi 
S.M.Ervin-Tripp 
kommunikatsiya jarayonidagi partner (muloqot ishtirokchi)larning verbal 
muomalasiga 
sotsiolingvistikaning 
asosiy 
predmeti 
sifatida 
qaraydi: 
“Sotsiolingvistika 
ishtirokchilarning 
holatga, 
mavzuga, 
o‘zaro 
ta’sir 
funksiyalariga, shakl va baholarga ko‘ra verbal muomalasi bilan ish ko‘radi. 
Mazkur ta’rifning markazi verbal muomala (so‘zlashuv va uning muqobillari) 
hisoblanadi. Bu o‘rinda sistemani to‘liq tavsiflash uchun lingvistik belgilarning 
funksional muqobillari sanalgan ishoralar va tasvirlarni ham kiritish lozim bo‘ladi. 
Biroq verbal muomala yuqori darajadagi to‘liq sistema sifatida o‘zini har joyda 
namoyon qiladi. Shunga ko‘ra, uni qulay boshlang‘ich nuqta deyish mumkin”
10
. 
Buyuk Britaniya sotsiolingvistikasining predmeti, asosan, turli qatlamlar va 
sinflarning til qo‘llashini o‘rganish bilan cheklanadi. Binobarin, “til to‘siqlari”, 
“yoyiq va yig‘iq kod”, “kompensatsiyali ta’lim” kabi masalalar keng tadqiq etiladi. 
Mazkur muammolar sotsiolingvistik xususiyatga ega bo‘lsa-da, hodisalarning asl 
mohiyati ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan bog‘liq.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda, sotsiolingvistikaning
predmeti
ni 
qisqacha “inson va jamiyat”, deb belgilash mumkin.
7
Беликов В. И., Крысин Л. П. Социолингвистика. –М., 2001. –C. 9. 
8
Dittmar N. Soziolinguistik. Exemplarische und kritische Darstellung ihrer Theorie, Empiric und Anwendung. – 
Frankfurt: Main, 1973. –P. 389.
9
Wunderlich D. Zum Status der Soziolinguistik // Aspecte der Soziolinguistik. - Frankfurt,1971. –P. 316-317. 
10
Э
рвин-Трипп С. М. Язык. Тема. Слушатель. Анализ взаимодействия // Новое в лингвистике. Вып. VII. 
Социолингвистика. - М., 1975. - С. 336.

---

25 
Asosiy adabiyotlar: 
1.Беликов В. И., Крысин Л. П. Социолингвистика. –М., 2001.
2.Словарь социолингвистических терминов. –М., 2006.
3.Алиқулов З., Боймирзаева С. Социолингвистика (ўқув-услубий 
қўлланма). – Самарқанд: СамДУ нашри, 2010. – 96 б. 
4.Бердиалиев 
А.Ўзбек синхрон социолингвистикаси (дарслик-
қўлланма). – Хўжанд, 2015.