Радиотехник тизимлар назарияси асослари

s 
2 
2
ga teng. Nuklonlarning o ‘zaro ta’sirlashuvi tufayli erishilgan b a’zi bir 
kattaliklar qiym atlarining izotopik spinga b o g ‘liq tom onlarini k o ‘rib 
chiqamiz. (2 .1-jadval).
(2 .1-jadval)
T a'sir-
lashuv
tur
z
T
Reff.
(ferm i)
v r
AW
(M eV )
flo
(fermi)
B o g 'lan - 
gan holati
n -n
0
- 1 /2 -1 /2 = -1
1
3,2±1,6

-0 ,1 5
-17,6± 1,5
Y o ‘q
p
-
p
+2
l/2 + l/2 = l
1
2,83±0,03
< U 0
-0 ,1 5
-1 7 ± 2
Y o ‘q
n-p
+1
- l /2 + l/2 = 0
1
2,76±0,07
< U 0
-0 ,0 7
-23,7±0,01
Y o ‘q
n -p
+1
- l /2 + l/2 = 0
0
1,75
> U 0
2,26
+5,43
B or
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, nuklonlar ta ’sirlashuvida izotopik spin 
qiymatlarida bir xil natijaga erishilmoqda. Bu ham o ‘z navbatida nuklonlar 
orasidagi ta’sirlashuv izotopik spin vektori 
T
absolyut qiymatiga bog‘liq 
bo‘lib, uning proyeksiyasiga b o g iiq emasligini ko‘rsatadi. Izotopik spinning 
kichik qiymatiga katta bogianish energiyasi to‘g‘ri keladi, 
T
ning yuqori 
qiymatiga esa yuqori uyg‘onish energiyalar mos keladi. Bunga ko‘plab 
ko‘zgu yadrolar misol bo iadi.
Izotopik spin proyeksiyasi nuklonlar soni (barion soni 
B)
va elektr zaryadi 
bilan quyidagicha bogiangan:
Z = ^ + f -
(2 -2 .1)
Elektromagnit ta'sirlashuvda zaryad va nuklonlar soni saqlanadi. Shunga 
ko‘ra, ( 1) dan izotopik spin proyeksiyasi ham saqlanishi kerak.
Izotopik spin kuchli ta’sirlashuvdagina saqlanadi, proyeksiyasi esa kuchli 
va elektromagnit ta’sirlashuvlarda saqlanadi.
60
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunday qilib, izotopik spin kuchli ta ’sirlash uv da qatnashadigan 
nuklonlar, 
n
va &-mezonlar, giperonlar va antizarralar bilan b o ‘lgan 
jarayonlarda albatta saqlanadi.
2.3-§. P aulining u m u m lashg an tam oyili
Y u qo rid a n u k lo n la rn in g o ‘zaro t a ’s irla s h u v i va bo sh q a ta jrib a
n atijalari aso sid a proton va neytron y ad ro k u c h la r m aydonida aynan 
bir xil zarralar ekanligi aytildi. N u k lon lar ferm ion zarralar b o ‘lganligi 
sababli Pauli tam oyiliga bo'ysunishi kerak. U m um an, nuklonlar oddiy 
fazoda siljish la rg a t o ‘g ‘ri keladigan u z lu k siz 
x, y, z
ko o rd in atalar 
b o ‘yich a va b itta spin holati ham da zaryad h o latig a m os keluvchi 
beshta erk inlik d arajasig a egadir. Pauli tam o y ilig a k o ‘ra, ikkita aynan 
b ir x il z a r r a l a r t o ‘ lq in f u n k s i y a la r i z a r r a l a r a lm a s h in u v ig a
an tisim m etrik boMishi lozim . Bu esa k o o rd in at, spin va izotopik spin 
p r o y e k s i y a la r
t o ‘ lq in
f u n k s i y a l a r i n i n g
s im m e tr ik
y o k i 
antisim m etrik lig ig a b o g ‘liq.
K o o rd in atalar t o ‘Iqin funksiyasi sim m etrik yoki antisim m etrikligi 
orbital kvant soni / ga b o g ‘liq, / j u f t b o ‘lsa (m asalan: 
s,
J h o la tla r d a
/ = 0 , 2 , ...) sim m etrik , / n ing toq q iy m a tla rid a (m asalan: 
p, f
h o latlard a / = 1 ,3 , ...) antisim m etrik. S p in lar proyeksiyasi t o ‘lqin 
funk siy alari sp in lar y ig ‘indisi nol b o ‘lsa a n tisim m etrik , agar birga 
ten g b o ‘lsa sim m etrikdir. H aqiqatan ham , P au li tam oyili b o ‘yicha 
b ir energetik ho latd a ikkita aynan bir x il z a rra spinlari parallel holda 
b o ‘la olm aydi. Spinlari yigindisi nol b o ‘lsa, u hold a spinlar y o ‘naIishi 
qaram a-q arsh i b o ‘ladi, bunday ho lat ru x sat e tilad i.
N u k lo n la r t a 's ir la s h u v id a iz o to p ik s p in q iy m a tla ri q u y id a g i 
jad v ald a k eltirilgan :
Bu yerda 1, 2 raqamlar bilan nuklonlar belgilangan, strelkalar izospin 
yo‘nalishiniko‘rsatadi. 1 — 3 qatorlardasimmetriktripletholatlar,4-qatorda 
antisimmetrik singlet holat keltirilgan.
Nuklonlar ta’sirlashuvlari 
S
holatda kechayotgan bo‘lsin: u holda toMqin 
funksiyalari antisimmetrik boMadi.
1) 
p-p
ta’sirlashuvda 
T
= 1, / = 0, 
S =
0. Izotopik spin toMqin 
funksiyasi simmetrik, chunki 
T=
1 ga teng, 
1=0
boMgani uchun koordinata
61
www.ziyouz.com kutubxonasi

---