Byudjet hisobi va nazorati

3.3. Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar 
Har doim korxonada turli xildagi xo‘jalik operatsiyalari sodir bo‘ladi va 
korxonaning faoliyati ushbu operatsiyalardan tashkil topadi. Korxona omboriga 

---

56 
materiallar kelib tushdi, ular ishlab chiqarishga berildi, ishlab chiqarishdan tayyor 
mahsulot qabul qilindi, tayyor mahsulot xaridorlarga sotildi va sotilgan mahsulot 
uchun pul mablag‘i olindi, yana xomashyo material sotib olindi, xodimlarga ish haqi 
to‘landi, olingan foydadan soliq, yig‘im va to‘lovlar to‘landi. Bu operatsiyalar ishlab 
chiqarish tsiklini tashkil qilib doimo qaytarilib turadi. 
Har bir xo‘jalik operatsiyasi mulk tarkibi yoki uning tashkil topish manbai yoki bir 
vaqtning o‘zida ham mulkda ham uning tashkil topishida o‘zgarishlarga olib keladi. 
Barcha xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya balansiga ta’sir ko‘rsatadi va balansda 
to‘rt xildagi o‘zgarishga olib keladi. 
Hisobot davrining boshida korxona quyidagi (qisqartirilgan) balansga ega. 
2-jadval. 
Aktiv 
Summa 
Passiv 
Summa 
Asosiy vositalar 
1 350 000 
Mol yetkazib beruvchilar 
va 
pudratchilar 
bilan 
hisob-kitoblar 
1 371 507 
Tovar-moddiy zahiralar 
550 000 
Xodimlar 
bilan 
hisob-
kitoblar 
1 180 000 
Tashkilotni saqlash uchun 
moliyalashtirilgan 
byudjet 
mablag‘lari 
1 960 000 
Byudjetga qarzlar 
63 500 
Kassa
7 
Moliyaviy natijalar 
1 245 000 
Balans 
3 860 007 
Balans 
3 860 007 
 
Birinchi o‘zgarish.
Balansning aktiv qismida sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi 
natijasida bir modda ko‘payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayayishi deb 
tushuniladi. Balansning umumiy summasi o‘zgarmaydi. 
Misol: ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun Byudjet hisobidan kassaga 
12 050 ming so‘m pul olib kelindi. Kassa schyoti 12 050 ming so‘mga ko‘payishi, 
Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan byudjet mablag‘lari esa 12 050 ming 

---

57 
so‘mga kamayishini aks ettiriladi. Birinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi.