Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi

Кислород в природе в %. 
Tabiatda kislorod foizlarda 
18-rasm 
 
Topshiriq. 
Havoning tarkibi birinchi bo`lib fransuz olimi Lavuazye tomonidan 
aniqlangan.U simobni ma`lum hajmdagi havoda qizdiradi.Havoning hajmi kamayadi, simob 
esa zarg`aldoq rangli yupqa qatlam bilan qoplanadi. Qolgan gaz na yonishga va na nafas 
olishga yaroqli edi. Shunda Lavuazye simob yuzasida hosil bo`lgan zarg`aldoq rangli 
qoplamni probirkaga solib qattiq qizdiradi va hosil bo`lgan gazni yig`ib oladi. Yig’ib 
olingan gaz bilan birinchi tajribadagi qoldiq gazlarni aralashtirib havodan farq qilmaydigan 
gazlar aralahsmasini oladi. Lavuazye tajribasini tushuntirib bering. Havo tarkibini 
aniqlashda borgan reaksiya tenglamalarini yozing.
°°°°
°°°°°_°_°°°°__Topshiriq.'>°°°°°
°
°°°° 
Topshiriq. 
«Doktor Oks (J.Vernning «Doktor Oksning tadqiqoti» asari) … Tesse Dyu 
Mote metodi bo`yicha natriy permanganatdan foydalanmadi, u oddiygina nordonlashtirilgan 
suvni o`zi yaratgan batareya yordamida parchaladi… Elektr toki suv solingan katta idishdan 
o`tib, suvni kislorod va vodorodga parchaladi».
Berilgan asar parchasida keltirilgan kislorodning olinish reaksiyasi tenglamasini yozing. 
--------------------------------------------------------------------------------------------- 
°°°°
°°°°°
°
°°°° 
Topshiriq. 
Diagrammadan foydalanib organizmingizdagi kislorod massasini toping. 
18-rasm
Topshiriq. 
Inson o'pkasining hayotiy qobiliyati 3500 sm
3
ni tashkil qiladi. 

---

40 
Bir daqiqada inson 16 marotaba nafas olsa, 1 soat ichida nafas olayotgan havo miqdori 
bo'yicha kislorod miqdori aniqlang. 
Topshiriq. 
Atmosferadagi kislorod zahirasi 1,5*1015 tonna, va har yili 1*1010 tonna 
yoqiladi. Nafas chiqarishda dunyo aholisi kundalik sharoitiga qariyib 1 080 000 000 
milliard tonna va ishlab chiqarish hamda transport sohasida taxminan 1 265 000 000 
milliard tonna karbonat angidrid ajratadi. 
8 sinf oquvchilariga vaziyatni tahlil qilish berildi. Ularning fikrlari ikkiga bo'lindi: 
I-guruh.
Aholini ko`payishi va sanoatni rivojlanishi kislorod sarfini o'sishiga olib keldi. 
Misol uchun benzinli motor bilan ishlaydigan har bir avtomobil 15 ming km. yurib 4350 kg 
O
2
, 9 soat davomida parvoz vaqtida zamonaviy yo'lovchi samolyot 50-70 tonna kislorod 
sarflaydi. Texnologik taraqqiyotning jadallashishi natijasida, kislorod 160-180 yillarda 1/3 
nisbatta qisqaradi. Inson vujudi kislorod kontsentratsiyasining 1% gacha kamayishini his 
etmoqda. 
19-rasm 
Insoniyat 160-180 yildan keyin kislorod etishmasligidan o'limga duch kelishi mumkin. 
II guruh
. Boshqa talabalar, insonlar ancha oldin chanqoqlikdan o'lishlarini ta'kidlashdi. 
15 km. yurgan har bir avtomobil kuniga atmosferaga taxminan 3250 kg. karbonat 
angidrid, 530 kg is gazi va ishlab chiqarishda esa kuniga 1,5 mln. tonna karbonat 
angidridini chiqaradi. 
Rasmda qazilma yoqilg`isini yondirish natijasida karbonat angidridni atmosferaga 
chiqarish grafigi tasvirlangan:

---

41 
20-rasm