14-mavzu: Nutq madaniyatini egallashning usul va yo‘llari. Nutqqa tayyorgarlik ko‘rish. Nutq texnikasi Reja

---

14-MAVZU: Nutq madaniyatini egallashning usul va yo‘llari. 
Nutqqa tayyorgarlik ko‘rish. Nutq texnikasi 
Reja: 
1.
Nutq madaniyati – nutqiy malaka. 
2.
Og‘zaki nutqning vazifaviy ko‘rinishlari. 
3.
Tilni tabiiy holda egallash. 
4.
Tilni o‘qtish va o‘rgatish orqali egallash. 
5.
Til va nutq madaniyatini mustaqil o‘qish va shug‘ullanish orqali egallash. 
6.
Til va nutq madaniyatini namunali nutqlarga taqlid qilish orqali egallash. 
7.
Nutqqa tayyorgarlik ko‘rish yo‘llari. 
8.
Nutq texnikasi. 
9.
Stressga qarshi kurash. 
Tayanch so‘zlar: 
nutqiy malaka, normativ vositalar, yozma nutq 
madaniyati, og‘zaki nutq madaniyati, ilmiy nutq, rasmiy nutq, publitsistik nutq, 
badiiy nutq, ilmiy til, rasmiy til, badiiy til, lektorlar nutqi, radio nutqi, televidenie 
nutqi, sahna nutqi, o‘qituvchi nutqi, o‘quvchilar nutqi, yosh-talabalar nutqi, to‘g‘ri 
nutq bosqichi, nutq madaniyati bosqichi, nutq texnikasi, ovoz, jarangdorlik, tembr, 
melodika. 
Adabiy nutq ko‘pqirrali xususiyatlarga egadir. Bu xususiyat, avvalo, nutqiy 
faoliyatning o‘zi murakkabligi va ko‘p tomonli ekani bilan izohlanadi. Avvalo 
adabiy til va uning vazifaviy shaklining o‘zi ikki ko‘rinishga ega: 1
) yozma adabiy 
til; 2) og‘zaki adabiy til. 
Adabiy tilning bu shakllari nutqiy faoliyat nuqtai 
nazaridan: 
yozma nutq 
va 
og‘zaki nutq 
deb ham yuritiladi. 
Nutqning bu ikkala shakli ham yagona adabiy til me’yorlariga tayanib ish 
ko‘radi. SHu sababli ularda mushtarak lug‘aviy me’yorlar, umumiy morfologik 
vosita mavjud. Ammo yozma nutq amal qiladigan imloviy, punktuatsion me’yorlar 
og‘zaki nutqda, og‘zaki nutq amal qiladigan talaffuz me’yorlari, ohangiy 
(intonatsion) me’yorlar yozma nutqda yo‘q yoki etakchi rol o‘ynamaydi. Mana 
shunday farqli tomonlar yozma va og‘zaki nutqning sintaktik qurilishida, so‘z 
shakllarining to‘liq va noto‘liq qo‘llanishlarida, imo- ishora bilan bog‘liq 
(paralingvistik) vositalarning ishlatilishi 

---

xususiyatlarida ham ko‘rinadi. Bular yozma va og‘zaki nutq madaniyatini 
egallashning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud ekanligiga dalildir. Shu sababli ham 
nutq madaniyati sohasida