|
oldini olish masalalari
AQSHda voyaga yetmagan shaxslar huquqbuzarliklari – bolalar va
o`smirlarning, xususan o`n sakkiz yoshga to`lmaganlar tomonidan sodir etilgan
har qanday jinoyatchilikka tegishlidir. Ko`p tadqiqot va munozaralar AQSHda
voyaga yetmaganlar o`rtasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikning muammosiga
qaratilgan. Tadqiqot, asosan, voyaga yetmaganlar o`rtasida huquqbuzarlik va
jinoyatchilikning sabablari va qaysi strategiyalar yoshlar orasida jinoyatchilik
darajasini muvaffaqiyatli kamaytirganligiga qaratilgan. Garchi tadqiqotlar
munozarali baxslar va tortishuvlarga sabab bo`lsa-da, ko`plab munozaralar
yoshlar uchun qamoqxonada yoki boshqa joylarda jazoni o`tash va qayta tiklash
yuzasidan bo`ladi.
Demografiya
shaklining AQSHdagi ko`rinishiga e`tibor qaratgan holda
voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatchilikning ahvoli haqida
taasavurga ega bo`lishimiz mumkin. 2013-yilga kelib Qo`shma Shtatlarda
taxminan 75 million voyaga yetmagan bolalar bo`lgan. Jumladan, amerikalik to`rt
kishidan bittasi voyaga yetmagan huquqbuzar bolalar hisoblangan. Xususan,
2009-yilda AQShda 74,5 million voyaga yetmaganlar bor edi, bu 2007-yilga
nisbatan 2 millionga ko`pdir, AQSHda voyaga yetmagan bolalar soni kamida
2015-yilga qadar ko`paytirilishi mo`ljallangan. Aslida,
Bolalar va oila statistikasi
federal idoralari
2050-yilga borib, voyaga soni 101,6 millionga yetishi
mumkinligini bildirgan. Agar voyaga yetmagan bolalarning jinoyatchilik darajasi
aholi, hatto tendensiyalar bilan ortishi kerak bo`lsa, bu minglab voyaga yetmagan
bolalar jinoyatchiligiga aylanib qolishi mumkinligini ham pragnoz qiladi.
Shuningdek, 2009-yilda bolalar o`rtasida 0-5, 6-11 va 12-17 yoshdagi bolalar
guruhlarining uchta klassifikatsiyasi taxminan solishtirilganda teng ko`rsatkichlar
bilan baholangan. 2009-yilda voyaga yetmaganlar masalalari bilan alohida
tarkibda ish olib boruvchi Adliya va jinoyatchilikni oldini olish idorasi tomonidan
ma`lumotlar e`lon qilinishiga ko`ra, barcha voyaga yetmagan jinoyat sodir etgan
58
bolalarning 57 foizi oq tanlilar, 10 foizini qora tanlilar, 1 foizini amerikalik
hindular, 5 foizi Osiyoliklar, 22 foizi ispanlar tashkil etgan. Voyaga yetmagan
bolaning voyaga yetmagan huquqbuzarga aylanish ehtimoli bilan bevosita bo`liq
bo`lgan ko`plab omillar mavjud bo`lib, o`z o`rnida ular bir biridan keskin farq
qiladi. Xususan, bolaning qashshoqlik darajasi irqi va yashash joyiga qarab farq
qilishi mumkin (va bu yerda tilga olinmagan boshqa omillar ham mavjud). Misol
uchun, 2009-yilda qora tanli ispan bolalari oq tanli bolalarga qaraganda uch
barobar ko`proq kambag`al bo`lishi qayd etilgan. Bundan tashqari, 2010-yilda
barcha bolalarning 21 foizi qashshoqlikda yashayotganliklari aniqlangan. Ushbu
qashshoqlikning 13 foizi ikkita oilada yashagan, 40 foizi bitta ota-ona bilan, 43
foizi faqat bitta ona, 22 foizi faqat bitta otasi bilan yashagan va qashshoq
bolalarning 43 foizi yolg`iz yashagan hech qanday ota-onasi bo`lmagan. Ushbu
statistik ma`lumotlarga ko`ra, bola qashshoqlik darajasining o`sishi, bolaning o`z
ota-onasi bilan juda kam birga yashashidan dalolat beradi. Yuqorida qayd etilgan
demografik statistika, voyaga yetmagan bolalarga xosdir, bu esa, o`z navbatida,
voyaga yetmagan huquqbuzarlik bilan chambarchas bo`liqdir. Yuqorida
keltirilgan demografik ko`rsatkichlarning aksariyati davlat darajasida o`zgarib
boradi.
Voyaga yetmagan huquqbuzarlarning jinoyatlarini sodir etish vaqtlari
ular maktabda bo`lmagan paytlari bilan ham uzviy bog`liqdir. Jumladan, maktab
kunlarining davomiy dars o`tilishi paytida darsdan keyin voyaga yetmagan
bolalar
jinoyatchiligi
pasayib,
kunduzgi
va
kechqurun
qo`shimcha
mash`ulotlarining qolgan vaqtlarida jinoyat sodir etish darajasi keskin tushib
borganligi kuzatilgan. Shuningdek, ta`til kunlari yoki maktabga borilmaydigan
kunlarda tushdan keyin, kechqurun soat 19:00 dan kechki 21:00 gacha (odatda
tungi vaqtda) voyaga yetmaganlar tomomidan sodir etiladigan jinoyatchilikning
statistikasi kun sayin ortib borishi ham aniqlangan. So`nggi-yillarda davlat
maktablari yomonlashgani sababli, maktabdan keyingi tadbirlar uchun imkoniyat
kamaygan, shu davrga kelib shahar bog`lari va dam olish maskanlari
moliyalashning qisqartirilishiga uchragan, har ikkala omil ham o`sha soatlarda
59
bolalar uchun yuqori xavfli muhitni yaratilishiga zamin yaratib quydi. Bu voyaga
uchun maktabdan tashqari dasturlar va tadbirlarni moliyalashtirish voyaga
Do'stlaringiz bilan baham: |
