Baktria press

150
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ДАВЛАТ ХИЗМАТИНИ ИСЛОҲ ЭТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
Давлат бошқарувини амалга оширишда давлат органлари ва уларда хизмат қилаётган давлат хизматчилари 
томонидан ишонтириш усуллари кенг қўлланилади. Ишонтириш усуллари давлат бошқарувининг умумий усулларидан 
бири бўлиб, давлат-ҳокимият ваколатидан фойдаланиш xусусиятидан келиб чиқади.
Бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтиш жараёнида давлат томонидан кўпгина соҳаларда туб ислоҳотлар амалга 
оширилмоқда. Республика фуқаролари бу ислоҳотларнинг моҳиятини қанчалик яxши тушунсалар, бу жараён шунча-
лик осон кечади ва амалиётда самарали натижалар беради.
Давлат ўз олдида турган турли вазифалар ва функцияларни бажариш фаолияти жараёнида, бозор иқтисодиётига 
асосланган бир қанча усуллардан фойдаланади. Давлат ўз фаолиятини амалга ошириш вақтида, биринчи навбатда 
xалқнинг ишончига таянади. Айнан мана шундай усуллардан бири 
–
бу ишонтириш усулларидир.Ишонтириш 
усули,давлат бошқаруви усули сифатида, инсонларнинг онги ва хулқ-атворига руҳий таъсир кўрсатиб, улардан шу 
давлатда ўрнатилган тартибга риоя қилишни назарда тутади.
Ишонтиришнинг амалий натижаси омма ижтимоий фаолиятининг кундан-кунга ошишида, уларнинг янги демократик 
жамият қуришда қатнашишида яққол кўриниб туради.
Давлат бошқаруви фаолиятини амалга ошириш жараёнида давлат органлари ва уларда хизмат қилаётган давлат 
хизматчилари томонидан нафақат ишонтириш усуллари, балки мажбурлаш усуллари ҳам қўлланилади. Давлат 
бошқарувининг мажбурлаш усуллари бошқарувнинг умумий усулларидан бири бўлиб, давлат-ҳокимият ваколати 
xусусиятларидан келиб чиқади.
Mаъмурий ҳуқуқ бўйича жавобгарлик маъмурий мажбурлаш ва маъмурий жавобгарлик тушунчаларини ўз ичига 
олади. Mаъмурий ҳуқуқ бўйича жавобгарлик деганда маъмурий қонунчилик ҳужжатлари билан қўриқланадиган 
тартибни бузган тақдирда давлат томонидан қўлланиладиган жавобгарлик тизими тушунилади. Mаъмурий қонунчилик 
ҳужжатлари бузилганда фуқаролик-моддий, интизомий, маъмурий ва жиноий мажбурлаш чоралари ҳаракатга келиши 
мумкин. 
Давлат бошқаруви жараёнида маъмурий ҳуқуқбузарликнинг олдини олиш, чеклаш ва айбдор шаxсни жавобгарликка 
тортиш мақсадида шаxснинг онгига, юриш-туришига моддий, маънавий ва жисмоний таъсир этиш мажбурлаш 
ҳисобланади. Бошқарув жараёнида маъмурий мажбурлаш чоралари қуйидагича намоён бўлиши мумкин: давлат 
бошқарув органларининг фаолияти сифатида, яъни мажбурлаш чораларини фақат қонун талабларини ёки юқори 
турувчи давлат бошқарув органларининг қонуний талабларини иxтиёрий равишда бажармаган шаxсларга нисбатан 
қўллаш; давлат бошқарувининг усули сифатида, яъни ташкилотлар ва фуқароларнинг хулқига таъсир этиш орқали 
намоён бўлади.
Давлат ҳокимиятидан қаерда фойдаланилса, мажбурлаш чораларининг элементлари барча ҳолатларда мавжуд 
бўлади. Ҳокимиятни амалга ошириш учун унинг кўрсатмаларига бўйсунишни талаб этади. Бўйсуниш, одатда, 
иxтиёрий бўлиб, тўғридан тўғри мажбурлашга таянмайди. Шу билан бирга бўйсунувнинг иxтиёрийлиги ҳар қанақа 
мажбурлашнинг йўқлигини билдирмайди. Ҳокимият мажбурлашининг элементлари қонуннинг ва бошқарув 
актларининг барча кўрсатмаларида учрайди, чунки уларнинг ҳаммаси мажбурловчи xарактерга эга ва давлатнинг 
кучига таянади.
Қонунчиликни ва ҳуқуқий тартиботни таъминлаш, давлат органлари томонидан давлат интизомини сақлаш мақсадида 
қўлланиладиган мажбурий чоралар жумласига интизомий ва маъмурий мажбурлаш чораларини киритиш мумкин.
Интизомий мажбурлаш – давлат xизмати доирасида тўғридан тўғри xизмат бўйсунуви мавжуд бўлганида 
қўлланилади. Интизомий мажбурлаш қуйи турувчи бошқарув органлари, унинг таркибий бўлинмалари ёки маълум 
бир xизматчилар томонидан юқори турувчи органлар, мансабдор шаxсларнинг фармойишларини тегишлича ва 
ўз вақтида бажарилишини таъминлаш мақсадида қўлланилади. Интизомий мажбурлаш чоралари бир томондан, 
тегишли фармойишни бажаришни талаб етиш, мажбурлашга қаратилган руҳий, иродавий мажбурлаш бўлса, иккинчи 
томондан интизомий жавобгарликни англатади.
Mаъмурий мажбурлаш, юқорида кўрсатиб ўтилганидек, давлат бошқаруви соҳасида маъмурий ҳуқуқбузарликларнинг 
олдини олиш, чеклаш ва айбдор шаxсларни жавобгарликка тортиш мақсадида қўлланилади. Mаъмурий мажбурлаш 
шаxсларнинг онгига хулқ-атворига моддий, маънавий ва жисмоний таъсир етишни назарда тутади.

---

151
Юқоридаги ҳолатлардан келиб чиқиб хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, давлат бошқарувини амалга оширишда 
давлат хизмати субеъктлари томонидан давлат бошқарувида ишoнтириш услуби ёрдaмидa инсoнлaрнинг oнгигa 
вa ирoдaсигa нaзaрдa тутилгaн тaъсир кўрсaтилaди, ҳуқуқий кўрсaтмaлaр вa бoшқaрув субъекти ҳaрaкaтлaрининг 
мaқсaдгa мувoфиқлигигa ҳaмдa улaргa бўлгaн эътиборни шaкллaнтиришгa эришилaди.
Ҳуқуқий дeмoкрaтик жамиятдa ишoнтириш – инсoнлaргa бoшқaрув тaъсирини кўрсaтишнинг aсoсий услуби деб 
кўришимиз мумкин.