12-ma’ruza bo’laklarga ajralmaydigan gaplar (SO‘z-gaplar), ularning

Sodda gap turlari 

Sodda gaplar grammatik asosining tarkibiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: 1) ikki 

bosh bo‘lakli gaplar; 2) bir bosh bo‘lakli gaplar.  

Grammatik asosi ikki bosh bo‘lakdan: ega va kesimdan iborat bo‘lgan gaplar 

ikki bosh bo‘lakli gaplar deyiladi. Masalan: Mehnatdan do‘st ortar. (Maqol).  

Grammatik asosi bir bosh bo‘lakdan iborat bo‘lgan gaplar bir bosh bo‘lakli 

gap deb yuritiladi. Masalan: Gapni gapir uqqanga, jonni jonga suqqanga. (Maqol). 

Sodda  gaplar  ikkinchi  darajali  bo‘laklarning  qatnashishi-qatnashmasligiga 

ko‘ra ikki xid bo‘ladi: yig‘iq gaplar va yoyiq gaplar. 

Bosh bo‘laklardangina yoki bir bosh bo‘lakdan tashkil topgan gap yig‘iq gap, 

ikkinchi  darajali  bo‘laklar  ham  ishtirok  etgan  gap  yoyiq  gap  deyiladi.  Masalan: 

Yomg‘ir  tindi.  Bulutlar  hamon  qaysarlik  bilan  quyosh  yuzini  to‘sib  turardi. 

(S.Karomatov).  Birinchi  gap  yig‘iq  gap  bo‘lib,  faqat  bosh  bo‘laklardan  tuzilgan. 

Ikkinchi gapda bosh bo‘laklar (bulutlar – ega, to‘sib turardi – kesim)dan tashqari, 

ikkinchi darajali bo‘laklar ham (hamon, qaysarlik bilan - hollar, quyosh - aniqlovchi, 

yuzini – to‘ldiruvchi) qatnashgan. Shuning uchun bu gap yoyiq gapdir. 

Bir  bosh  bo‘lakli  gaplar  ham,  ikki  bosh  bo‘lakli  gaplar  ham  zarur 

bo‘laklarning to‘la ifodalanishi yoki tushirilishiga ko‘ra ikki turga ajratiladi: to‘liq 

gap  va  to‘liqsiz  gap.  To‘liq  gaplarda  fikrni  ifodalash  uchun  zarur  bo‘laklarning 

---

barchasi  qatnashadi,  to‘liqsiz  gaplarda  zarur  bo‘laklarning  biri  yoki  bir  qismi 

tushiriladi. 

Masalan:  -  Ilgari  qayerda  ishlagan  edilar?  (To‘liq  gap).  –  Dastavval 

Surxondaryoda, keyin qarshi cho‘lida. (O.Y.) (To‘liqsiz gap). 

Sodda  gaplar  bo‘laklarga  ajralish-ajralmasligiga  ko‘ra  ikki  xil  bo‘ladi: