A n V a r c h o r iy e V

larda O'rta va Yaqin Sharq mamlakatlari, xususan, Eron va
Turonda keng tarqalgan mifologik-diniy, diniy-falsafiy ta’limotlarda
yaqqol ko'rish mumkin. Ana shunday ta’limotlardan biri Zar-
dushtiylik edi1.
^Zardushtiylik ta’limotiga Turonzaminning Xorazm o'lkasi
qishloqlaridan birida tavallud topgan, o'z zamonasining yirik
qomusiy olimi, shoir Zardusht—Spitamon2 asos solgan^ U yosh-
ligidan bilimga, ilmga chanqoqligi bilan tengdoshlarlaan ajralib
Zardushtiylikning jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga qo‘shgan hissasini har 
tomonlama o‘rganishda XVIII asrda ijod etgan Anketil Dyuperron, ingliz tad- 
qiqotchisi Dj. Buggerlaming xizmatlari katta bo‘ldi. Xususan, A.Dyuperron 
«Avesto»ni fransuz tiliga taijima qildi va alohida kitob qilib chop ettirdi. «Avesto»ni 
nemis tiliga tarjimasi F.Shingel va F.Volflar tomonidan (1852—1863) amalga 
oshirilgan bo‘lsa, ingliz tilidagi taijimasi I.Darmstater va L.X.Millslar tomoni- 
dan bajarildi. Daniya tiliga «Avesto»ni A.Xristansen tarjima qilgan bo4lsa, fors 
tilida bunday xayrli ishni Ibrohim Pur Dovud bajargan. Eron va Turon xalqla- 
rining qadimiy madaniy merosining buyuk durdonasi bo‘lgan «Avesto»ni o‘zbek 
tiliga 1990-1999-yillarda shoir Asqar Mahkam tarjima qildi. Kitobning qo‘lyozma 
nusxasi Kopengagenda saqlanmoqda.
Zardushtiylik diniy-falsafiy ta’limotining asoschisi Zardusht ilmiy-madaniy 
merosini tahlil qilishda XIX asrning mashhur nemis faylasuflari Vilgelm Gegel, 
Fridrix Nitsshelar munosib hissa qo‘shdilar. F.Nitsshe o‘zining «Zardusht taval- 
losi» asarida Zardushtni Yevropa sivilizatsiyasining Sezar, Shekspir, Dante, Ri- 
xard Vagner, Bayron va uning qahramoni Manfred, Genrix Geyne kabi yetuk 
namoyandalari bilan bir qatorga qo‘ydi. Shuningdek, Zardusht ta’limotini targ‘ibot 
va tashviqot qilishda Yevropa olimlari E. Berzin, Ye.Ye. Bertels, V.A.Bartold, 
A.O.Makovelskiy, N.Proxorov, V.V.Struve, V.A.Traver, S.P.Tolstov, V.A.Livshis, 
S. N. Sokolov, V. Xen, Yu.A.Rapoport, S. V. Oldenburg, M.Boys, B.I.Avdiev, o‘zbek 
olimlari N.Mallayev, H.Homidov, A.Qayumov, Y.Jumaboyev, M.Is’hoqov, 
M.Rahmonov, 
F.Sulaymonova, 
I.Jabborov, 
Y.Xo‘jamurodov, 
A.Irisov, 
T.Mahmudov, M.Qodirov, S.Hasanov, A. Zohidov, B. Eshovlaming xizmatlarini 
alohida ta’kidlamoq darkor.
2 
Zardusht shaxsi, uning tug‘ilgan vatani, hayoti va ijodi haqida hozirgi
zamon ilm-fan arboblari turli-tuman fikrlarni bayon qilmoqdalar. Fikrlar xilma- 
xilligidan qat’i nazar Zardusht — Spitamonning eramizdan awalgi VII asrning
ikkinchi yarmi — VI asrning boshlarida Xorazmda tug‘ilgani, yashagani va ijod 
qilgani tarixiy haqiqatdir. Zardusht nomi Yevropa faylasuflari asarlarida «Zaraost- 
ra», «Zaratushtra», deb ham yuritiladi. ^Zaratushtra eroncha so‘z bo‘lib, «zara» — 
oltin, «ushtra» — tuya ma’nolarini bildiradi. Ayrim hollarda «Zaratushtra» iborasi 
«oltin tuyalik», «oltin tuya egasi», «tuyalami yetaklovchi kishi», deb ham taijima 
qilinadi. 
f
www.ziyouz.com kutubxonasi

---