Musiqa nazariyasi

 
4

---

9 
 
6
Do 
 kalitlari tizimi
 
Odatda nota yo‘li boshida bеshta chiziqni birlashtiradigan vеrtikal 
boshlang‘ich chiziq
qo‘yiladi. Ko‘p xollarda musiqiy asar matni bir vaqtning o‘zida 
ikkita, uchta va undan ortiq nota yo‘lida bayon etilishi zarur bo‘ladi. Shunda, barcha 
nota yo‘llari umumiy boshlang‘ich chiziq bilan birlashtiriladi. Unga qo‘shilib yana 
akkolada
6
dеyiladigan kavs ham yoziladi.
Фигурали 
a
кколада
fortеpiano, organ, 
arfa, bayan uchun yozilgan asarlar,
to‘g‘ri 
akkolada
ansambl, xor yoki orkеstr uchun 
yozilgan asarlar yozuvida qo‘llaniladi.
 
2-§. Kalitlar tizimi. Tovushlar cho‘zimlari.
Qo‘shimcha chiziqlarda yozilgan notalarni tez o‘qish qiyindir. Shu sababdan 
nota yozuvida kalitlar qo‘llanila boshlaydi. Xozirki kunda uchta kalit keng tarqalgan. 
Har kalitning nomi unga biriktirilgan tovush nomidan kelib chiqdi. Kalit belgisi 
albatta har nota yo‘lining boshida qaysidir chizig‘iga qo‘yiladi va unga biriktirilgan 
tovush notasining o‘rnashgan joyini aniqlab beradi.
Bular: 
Sol 
kaliti (skripka yoki soprano kaliti ham deyiladi) – birinchi 
oktavadagi 
sol
tovush notasi ikkinchi chiziqda, 
Fa 
kaliti (bas kaliti) – kichik 
oktavadagi
fa
tovush notasi to‘rtinchi chiziqda, 
Do
kaliti (alt va tenor kalitlari) – 
birinchi oktavadagi 
do
tovush notasi uchinchi va to‘rtichi chiziqda yozilishini 
ko‘rsatib turadi. Demak, yozilgan tovishning balandligini kalit turiga qarab bilib olish 
mumkin.
XIV-XVI asrlarda ko‘p ovozli vokal asarlar asosan 
Do 
kalitlarda yozilar edi. 
 
Cholg‘u musikaning rivojlanishi bilan, nota yo‘li katta diapazondagi asarlar 
tovushkatorini o‘z ichiga sig‘dira olmaganda, yangi kalit, ya’ni 
Sol 
kaliti ishlatilishi 
boshlaydi.
Bugungi kunda 
Sol
bilan 
Fa