‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o L iy va ‘r t a maxsus

Nazorat savollari:
1. Mahsulotlarga boMgan talabni qondirish (bajarish) qoidalari 
necha turga boMinadi?
2. FIFO qoidasi LIFO dan qanday farq qiladi?
3. Xarid logistikasi qanday faoliyatni bajaradi?
4. Xarid logistikasining asosiy masalalari nimalardan iborat?
5. Ta’minot jarayoni (logistikasi) necha xil usulda amalga 
oshirilishi mumkin?
6. Ombordagi zaxira deb qanday zaxiraga aytiladi?
7. T a’minotda «Sotib olish yoki ishlab chiqarish» masalasi deb 
qanday masalaga aytiladi?
5.2. Materiallarga boMgan ehtiyojni aniqlash
M ateriallarga boMgan talab (ehtiyoj) bu dasturda belgilangan 
mahsulotlarni ishlab chiqarish 
uchun zarur boMgan homashyo 
materiallarining miqdoridir. Mahsulotga boMgan talab bazi bir 
xusuiyatlariga qarab bir necha turga boMinadi:
M ateriallarga boMgan birlamchi ehtiyoj- bu tayyor materiallarga 
boMgan talab boMib, bozor talablarini tavsiflaydi va savdo 
korxonalarining talablaridan kelib chiqib aniqlanadi. Masalan, savdo 
do‘konlariga har kuni 100 qop un tashib keltirish kerak boMsin. Bu 
yerda 100 qop un birlamchi ehtiyoj boMadi.
M ateriallarga boMgan ikkilamchi ehtiyoj - bu butlovchi detal va 
homashyoga boMgan talabdir. Bu talab sanoat korxonalarida qoMla- 
niladi. Ehtiyoj determinar hisoblashlar yordamida birlamchi ehtiyoj 
miqdoriga qarab korxona omboridagi zaxiralami hisobga olgan 
holda aniqlanadi. Masalan, 100 qop unni tagliklarda tashib keltirish 
kerak boMsa-yu, uning uchun 12ta taglik kerak boMsa, 12ta taglik 
ikkilamchi ehtiyoj deb nomlanadi.
68

---

Uchlamchi (yordachi) ehtiyoj- yordamchi resurslarga bo‘lgan 
ehtiyoj asbob uskunalarining yemirilishi oqibatida vujudga keladi va 
asosan stoxastik, ekspert yoki determirar usullar yordamida 
aniqlanadi. Agar unlarni tashish davrida ba’zi bir tagliklar sinib 
ishga yaroqsiz b o ‘lib qolsa, ularni almashtirish uchun zarur bo‘lgan 
tagliklar uchlamchi ehtiyoj bo‘ladi.
Mavjud zaxiralami qanday hisobga olinishiga qarab material- 
larga bo‘lgan talab «brutto ehtiyoj» va «netto etiyoj» ga bo‘linadi:
- «brutto ehtiyoj» bu ishlab chiqarish dasturini bajarishga kerak 
boMadigan ehtiyoj boMib omborda mavjud tayyor mahsulotlarning 
miqdorini hisobga olmagan holda aniqlanadi. Birlamchi, ikkilamchi 
va uchlamchi ehtiyojlarni jamlash orqali aniqlanadi.
- «netto ehtiyoj» bu ishlab chiqarish dasturini bajarishga kerak 
bo‘ladigan ehtiyoj bo‘lib omborda mavjuu tayyor mahsulotlar va 
materiallarning miqdorini hisobga olgan holda aniqlanadi.
Amaliyotda jam i materiallarga bo‘lgan ehtiyoj korxonada 
mahsulotlami ishlab chiqishda yo‘l qo‘yiIgan braklar hamda ishlab 
chiqarish vositalariga texnik xizmat ko‘rsatish va ta ’mirlash ishlari 
sababli ularning ishini to‘xtatib turilganligi sababli brutto ehtiyojga 
qaraganda ko‘proq bo‘ladi. Korxonadagi har xil turdagi ehtiyojlar 
orasidagi bog‘liqliklar 24 - rasmda ko‘rsatilgan.