Texnalogiyalari

SHovqin, gaz va changdan himoya qiladigan ko‘kalamlashtirish 
Yo‘l bo‘yidagi tegishli hududni kompleks himoya qilish talablariga muvofiq yashil 
himoya daraxtzorlari, butazorlarining quyidagi asosiy parametrlari belgilangan: 
- daraxtzor, butazor kengligi kamida 10 m; 
- daraxtlar balandligi kamida 7-8 m; 
- butalar balandligi kamida 1,5-2 m. 
Himoya polosasining ko‘rinishi yotiq tomoni ifloslanish manbaasiga (ya’ni, 
yo‘lning qatnov qismiga) qaragan uchburchak shaklida bo‘lishi kerak. 
Polosadagi daraxt va butalarning joylashish sxemasi 3.7-rasmda ko‘rsatilgan. 
SHovqin, gaz va changdan himoya qiladigan yashil ixota ekish uchun daraxtlarning 
avtomobil gazlari ta’siriga chidamli navlarini tanlash kerak.
Daraxtlarning quyidagi turlari chidamliroq bo‘ladi: 
- igna bargli daraxtlar, sibir tilog‘ochi; 
- bargli daraxtlar: eman, nishbargli shumtol, terak, tut; 
- butalar: biryuchina, gordovina, sariq akatsiya, spireya, shilvi, na’matak. 
5.2-rasm. SHovqin, gaz va changdan himoya qiladigan daraxt va butalarning ekilish 
sxemasi 
Yo‘ldan 1-qator – past buta 
Yo‘ldan 2-qator – baland buta 
Ётиқ томони 
Тик томони 

---

Yo‘ldan 3-qator – tegishli daraxt navi 
Yo‘ldan 4-qator – asosiy daraxt navi 
Yo‘ldan 5-qator – tegishli daraxt navi 
Yo‘ldan 6-qator – baland buta 
Daraxt, butalarning kattaroq ko‘chatini ekish to‘g‘ri bo‘ladi. Ko‘chatlar yaxshi 
o‘sishi uchun oldin quyidagi maqsadda tuproq yumshatiladi: 
- havo, suv, issiq kirishi uchun tuproqning yuqori qatlami yumshatiladi, uning tarkibi 
o‘zgartiriladi; 
- tuproqni oziqlantirish xususiyati yaxshilanadi; 
- tuproqning ifloslanishi kamaytiriladi; 
Ko‘chat ekish vaqti iqlim sharoiti, ob-havo, ko‘chatlarning yoshi va holatiga bog‘liq 
bo‘ladi. Ko‘chat ekishga eng qulay vaqt bahorda, kurtaklar ochilguncha, kuzda esa 
barglar to‘kilayotgan vaqt hisoblanadi. 
Amaldagi talablarga muvofiq himoya (
ixota
) polosasining (
to‘sig‘ining
) xususiyati 
quyidagicha bo‘lishi kerak (3.1-jadval): 
5.1-jadval 
Himoya polosasining turi 
Harakat jadalligi avt/soat 
bo‘lganda shovqinning 
kamayishi dBA 
Ishlatilgan gaz 
yig‘ilishining 
kamayishi , % 
200 
600 
1200 
>1600 
Bargli daraxtlar yonma-yon 
uch qator ekilganda, 
butalarning kenligi 10 m 
bo‘lganda 
7 
8 
8 
8 
40 – 50 
Bargli daraxtlar yonma-yon 
to‘rt qator ekilganda, 
butalarning kengligi 15 m 
bo‘lganda 
8 
9 
9 
9 
50 – 60
Igna bargi daraxtlar shaxmat 
tartibi bilan to‘rt qator 
ekilganda, butalarning 
kenligi 20 m bo‘lganda 
15 
17 
17 
18 
50 – 60
Bargi daraxtlar shaxmat 
tartibi bilan besh qator 
ekilganda, butalarning 
kengligi 20 m bo‘lganda 
15 
18 
18 
19 
60 – 70

---

SHovqin, gaz va changdan himoya qiladigan daraxtlar, butalar erning ko‘tarilgan 
joylari, ekranlar bilan muvofiq ekilishi mumkin. 
5.3-rasm. Ajratuvchi polosani ko‘kalamlashtirish: 
1 – butalar
5.4-rasm. Aholi punktlarida avtomobil yo‘llarini ko‘kalamlashtirishga misol 
1 – qora archa; 2 – gullar; 3 – tol, eman, chinor. 
Avtomobil yo‘llari bo‘yicha tashish uzoqligi yildan-yilga o‘sib bormoqda. Uzoq 
masofali avtobus marshrutlari, yuk tashishlar, shaxsiy avtomobillarda sayohatlarga 
borishlar 
soni 
ortib 
bormoqda. 
SHuning 
uchun 
yo‘llarni dekorativ 
ko‘kalamzorlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Yo‘llarni ko‘kalamzorlashtirishning asosiy vazifasi, yo‘l uchun ajratilgan 
mintaqalarni qor va qum ko‘chkilaridan saqlash va chiroyli me’moriy jihozlashni 
hamda dekorativ ko‘kalamzorlashtirishni amalga oshirishdan iborat. 
Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish asosiy ikki turga bo‘linadi, ya’ni 
himoyalovchi va manzarali ko‘kalamzorlashtirishdan iborat.
Himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirishga quyidagilar kiradi:

---

- nurashga qarshi ko‘kalamzorlashtirish - avtomobil yo‘llarini atmosfera yog‘inlari 
va uchirib ketuvchi shamollarning buzuvchi ta’siridan himoyalash uchun 
qo‘llaniladi;
- qordan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish - yo‘l poyini qor bosishidan 
himoyalash uchun qilinadi;
- qumdan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish - avtomobil yo‘llarini qum bosishdan 
saqlaydi va daraxt-buta ekinlari hamda yo‘l bo‘ylab yotuvchi qumlarni o‘simlik 
ekish bilan mustahkamlashni o‘z ichiga oladi;
- shovqin-gaz-changdan himoyalovchi ko‘kalamzorlashtirish yo‘lning aholi yashash 
joylari va ularning yaqinidan, kurort mintaqasi hududi yonidan, davolanish 
maskanlari, qo‘riqxonalar, milliy bog‘lar hamda madaniy qimmatbaho qishloq 
xo‘jalik mahsulotlari etishtirish uchun mo‘ljallangan erlar va boshqa joylarda 
qilinadi.
Manzarali ko‘kalamzorlashtirishga
 
avtomobil yo‘llarini dekorativ -manzarali 
ko‘kalamzorlashtirish kiradi.
Avtomobil yo‘llari mintaqasida joylashgan daraxt turlari kelajakda atrof muhitni 
himoya etishga va ekologik barqarorlikni ta’minlashga va avtomobil yo‘llarining 
foydalanish ko‘rsatkichlarini uzaytirishga ko‘zlangan.