1-лекция. Газ(газконденсат) кеонларида уюм иш тарзлари(режими)нинг ўзига

---

1-лекция. Газ(газконденсат) кеонларида уюм иш тарзлари(режими)нинг ўзига 
хослиги. 
Gaz konlarini ishiastini loyihaiashtirishning o‘ziga xosligi gaz kon larini 
ishlatishning o‘ziga xos xususiyatlari. Gaz konlarini ishlatishning o'ziga xos jihati 
gazning fizik xususiyatlari neft xususiyatlaridan farqlanishidadir. qovushqoqiik va 
zichlikning ancha pastligi va yuqori siqiluvchanlikka egaligi. shunip.gdek gaz 
mahsulot si fat i bilan ham farq qiladi. Shuning uchun gaz konlarini ishlatishni 
loyihalashtirish neft konlarini ishlatishni loyihalashtirishdagidan tubdan farq qiladi. 
Gaz uyum larini ishlatish tizimi deganda qatlamdagi, quduqdagi va gaz vig'ish 
tizimidagi gazning harakatlanish jarayonini boshqarish tushuniladi. Bunda ishlatish 
tizimiga gazlilik maydoni bo'ylab zarur ishlatish quduqlari, ularni ishlatishga tartibi 
bilan kiritish. mos ravishda gaz vig'ish tizimlarining. quduq va inshootlarning 
texnologik ishlash rejimi kiradi. Bunda quduqlami ishlatishning turli darajalari 
uchun masalalar vcchi’adi. va'ni yillar bo'yicha gaz qazib chiqarishning bir qator 
variantiar rcjasi uchun amalga oshiriladi. Gaz uyumlarini ishlatishning turli 
darajalarida texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlar rcjalashtirish bilan shug'ullanadigan 
korxonalar uchun xalq xo'jaligi samaradoriigidan kelib chiqib gaz qazib chiqarish 
rejalarni aniqlashga vordam hcradi. Yangi gaz konini ishlatishning o'ziga xosligi 
qatlam - quduq - gaz quvuri iste’molchi tizimlarining uziuksiz aloqasiga asoslangan. 
Gazning fizik xususiyatlarini gazodinamik hisoblarda inobatga olish lozim Suvuqlik 
va gazlarning qatlamda harakatlanishi sizilish qonuniyatlariga b o ‘ysunadi. Gaz 
qovushqoq!igining pastligi sabab. u qatlamda yuqori harakatchanlikka ega. Shuning 
uchun gaz 60 qatlamlarklan yuqori ga/ beruvchanlikka erishiladi. Agar qatiamiar bir-
biridan ajratiitnagan bo'Isa. u hoida bare ha gazni bitta quduqlar to'ridan olish 
mumkin. Biroq quduqlarning bosimga qarshi isblashi tcxnik nossozliklar va lez-tcz 
uchrab uiruvchi kollektorlarning past mustahkamliligi, shuningdek. quduqlarning 
chegaralangan o'tkazuvchanlik xususiyati sababli konda bir etnas bir qancha 
quduqlar burg'ilashga majbur etadi. Boshiang'ich qatlam bosimi yuqori bo'lgan yirik 
gaz konini ishlatish jarayonini 2 bosqichga ajratsa bo’iadi. Birinehi bosqichda. ya ni 
qatlam bosimi magistral gaz quvuri bosbida talab qiiinaaigan bosimdan yuqori 

---

bo'isa. gazni qatlam energiyasi hisobiga uzoq masofalarga transport qiiish mumkin. 
Bunda quduq tubidagi bosim quduq tanasi bo'vlab va kondagi gaz quvurlarida bosim 
pasayishi hisobiga gaz. quvurlari boshidagi bosimdan farq qiiadi. Ikkinchi 
bosqichda. ya'ni qatiarvi bosimi magistral gaz quvuri boshida talab qiiinadigan 
bosimdan past bo'isa. bosh kompressor stansiyasi quriladi va u konning tugatilishiga 
qadar xizmat qiiadi. Uzoq muddat mobaynida gazga bo'lgan talab ortishining 
samarali rejasiga bog'liq ravislida qazib chiqarishning doimiy yoki o'suvchi 
darajasini saqiab turish mumkin. Gaz zaxiralari karnaya borgan sari qatiam bosimi 
tushib boradi. Gaz qazib chiqarishni beigilangan darajada laqatgina yangi 
quduqiarni is’nga tusbirish bilan ushlab turish mumkin. ishlatishning oxiriarida 
beigilangan darajada mahsulot oiishni ushlab turish faqatgina quduqlar sonini 
oshirish orqali amalga oshirishi mumkin. biroq bu samarali bo lmasligi mumkin. 
Uyum ishlatishning yakunlanish rejimiga o'tadi, bu jarayon qatlam bosimi 
quduqdagi gaz ustuni og'irligi tuiayli payclo bo'ladigan bosimga yaqinlasngunga 
qadar davom etadi So'ngra kon ishlatishdan to'xatiladi vd gaz faqatgina mahaiiiy 
ehtiyojni ta'minlasii uchun qo"iiani!adi. Gaz quduqlari soni turli davrlarda tuiiicha 
bo'lishi. biroq qazib einqarishning beigilangan rejasini ta'miniash uchun yetarli 
bo'lish, gaz quduqlari eng minimal soni bilan belgilangan umumiy qazib ohiqarishga 
erishi maqsadga muvofiq. Bundan ko'rinib turibdiki. gaz konlarini ishlatishda qazib 
cbiqarishning imkon darajasida yuqori debit bilan quduqlarning ishlashi uchun 
uchun qulay sharoit varatish kerak. Agar qidirish qudiiqlar soni gaz konini ishlatish 
uchun kerak bo'igan minimal darajadagi quduqlar sonidan oshib ketsa, u holda 
ortiqcha quduqlarni ishlatish maqsadga muvofiq emas. L’larni vaqtinchalik yopish 
yoki boshqa gorizontlarga o'tkazish kerak. Yuqori debitga qatlamda bosimning 
minimal sarfi, quduq tubi zonasi va quduq stvolida olish mumkin. Quduq tubi zonasi 
qatlamdagi bosim sarfi ni kamaytirish uchun qatlamni o'qii va o'qsiz perforatsiya 
yoki torpedaiash yordamida ochish. quduq tubi zonasini gilli eritma va sernenr 
qoldiqlaridan tozalash, qatlamni xlorid kislota va ftor kislotasi aralashmalari bilan 
qayta ishlash. qatiamni gidravlik yorish ishlarini amalga oshirish kerak. Qatlam va 
quduq tubi zonasidagi bosim yo'qotilishi qanchahk karri bolsa. o'zgarm as 

---

deprcssiyada quduq debiti shunchalik yuqori bo' iadi. Quduq minimal depressiya 
bilan ishlatilganda quduq tubi va qatiam tag suvlari ko'tarilishi oldini olish mumkin. 
Siqiigan gazning qatlam encrgiyasini ratsional ravishda ishlatish kerak. Quduq 
konstruksivasi. quduq diamctri va favvora quvurlari diametri (agar zarurivat bo'Isa), 
quduqni ishlatishda minimal energiya sarfini ta'minlashi kerak. Gaz konlarini ham 
huddi neft konlari singari kompleks loyihaiashtirish kerak. Bu loyiha konning 
gcologik o'rganilganligi. gazodinamik hisob-kitoblar, texnologik va iqtisodiv 
tahlillardan kelib chiqqan holda amalga oshirish kerak. 
Gaz konining ishlash davrini keyingi vaktlarda ikki davrga bolishadi. birinchi davr 
- konni sinov-sanoat ishlatish davri; ikkinchi davr konni sanoat ishlash davri. Sinov-
sanoat ishlatishning vazii'alari quyidagilardan iborat: 1) konni t o i a o"rganguncha 
ishlatish: 2) konni kcvingi o'rganishni amalga oshirish: 3) konni sinov-sanoat 
ishlatish m a’lumotlariga ko'ra gaz zaxiralarini aniqlash va sanoat ishiashni 
loyihalashtirish uchun hoshlang'ich ma'lumotiarni tayyoriash. Yuqorida keltirilgan 
ishlash davrlariga mos xolda gaz konini ishiashni loyihalashtirishda ikki bosqichga 
ajratiiadi: birinchi bosqich - konni sin o v san eat ishlash loyihasini tuzish. ikkinchi 
bosqich - ishlash loyihasini tuzish. Konni sinov-sanoat ishlatish loyihasi gazning C, 
va C\ kategoriyasidagi zaxirasini tasdiqlashdagi kon-gcologik ma'lumotlarga asosan 
tuziladi. Konni sinov-sanoat ishlatish loyihasida quduqlar va qailamiarda geologik-
geofizik, gazogidrodinamiк va maxsus (rnasalan. termodinamik, akustik va b. ) 
kompleks tadqiqotlarini o'lkazish ko'zda tutiladi. Bu tadqiqotlar natijasida konning 
va suvli qatlamning tnzilishi. gaz-suv tutashmasining xolati. gaz.h va suv li 
qatlamning kollcktorlik xususiyatlari. ishlatuvchi quduqlarning ruxsat ctilgan 
texnologik tartibiari va boshqalar aniqianadi. Yuqorida keltirilgan vazifalarni 
yechish uchun loyihada ishlatuvchi va nazoratchi quduqlarni qazish ko'zda tutiladi. 
ularning gazlilik, suvlilik hududida va tuzilm ada joylashtiriiishi asoslaniladi. 
Kollcktorlik xususiyatidan kelib chiqib gaz qazib olishni jadallashtirishni u yoki bu 
usuli sinash uchun tavsiya qilinadi. Gazni yig'ish, qayta ishlash va uni konni sino\-
sanoat ishlatish davricia uzoqqa transport qilish uchun tavyorlashning texnologik 
tarxi asoslaniladi. 
Konni sinov-sanoat ishlatish rna’iumotlariga ko ra but.m kon
bo'ylab, agarda imkoniyat bo'Isa alohida qatlamlar bo'yicha gazning boshiang'ich 
olinadigan zaxirasi aniqlanadi. 
Koniii sinov-sanoat ishlatish uchun ikki-uch yil muddat ко'/d a

---

tutiladi. Lckin har xil koniarning geologik tuzilishlarining rnurakkabliklaii turlicha 
bo'iganligi tufayli bu muddat konni ishlash !ovihasini tuzish uchun kerakli 
miqdordagi ma'lumotlami bermasligi
mumkin. Bunday hollarda bu davrni uzaytirishga to'gri keladi. 
Konni sinov-sanoat ishlatish tugagandan keyin loyihaga muvofiq amalga 
oshinladigan konni sanoat ishlashga o'tiladi. 
Konni sanoai ishlash jarayonida ko'p miqaorda quduqlai qazish talab qiiinadi. Xar 
bir yangi quduq kon yoki suvli bassevn haqidagi tasavvurIarimizni aniqlashtiradi 
yoki inmtman o'/gartiradi. Qat iy qilib aytadigan bo'lsak konni yoki uni Lshlashda 
kechadigan jarayonlarni o'rganish oxirgi quduqni qazishda ham tugamavdi. 
Ishlashning har bir bosqichida kon haqidagi tasa\ vurlar y anada aniqlasha boradi.
T'abiiy holki ishlash loyihasida qatlam haqida keyingi o'zgaradigan ma'lumotlami 
nazarda tutib bo'lmaydi. 
Ishlash loyihasini amalga oshirishda qatlamda kechadigan jaravonlar uslidan nazoral 
olib boriladi. Yangi geologik-geofizik va kon ma'lumotlar) umumlashtiriladi. 
To'planadigan yangi ma'lumotlar asosida konni ishlashni taxlil qiiinadi. Agarda 
ishlashni taxlil qilish amaliy ko'rsatgiehlarini ioyihaviylardan chekinish sabablarini 
ko'rsatib va tushuntirib hersa. unda konni tugaguncha ishlash loyihasi tuziladi. 
Ishlashning boshiang'ich loyihasiga tuzatishiar kirilishga zarurat ko'pincha quduqlar 
va qatlamning suvlanish xususiyatiga qarab bclgilanadi. 
Birgina ishlash tugaguncha loyiha konni ishlash jarayonini vakunlaguncha ishonehli 
bashorat bera oladi deb bo'lmaydi. Shuning uchun konni ishlashni loyihaiashtirishni 
vaqt davomida uzluksiz umulashtirish. kon haqidagi tasavvurlarni aniqlashtirish va 
u yoki bu davr uchun ishlash ko'rsatgiehlarini tuzatish jarayoni deb qarash kerak.