Mehnat muhofazasi va ekologiya

Aqliy mehnat (intellektual faoliyat) 
Bu mehnat axborot qabul qilish, uni qayta ishlash bilan bog‗liq bo‗lib, qattiq 
fikrlash va miyaning zo‗riqish jarayonlari bilan kechadi (boshqaruv, ijod, o‗qitish, 
fan, o‗qish va h.k.). 
Operator mehnati - katta mas‘uliyat va yuqori asabiy zo‗riqish talab qilishi bilan 
ajralib turadi. 
Boshqaruv mehnati - axborot hajmini keskin ortishi, uni qayta ishlashda vaqt 
tangligi, qaror qabul qilishda shaxsiy mas‘uliyatning yuqoriligi, vaqti-vaqti bilan 
konflikt vaziyatlarning paydo bo‗lib turishi bilan harakterlanadi. 
Ijodiy mehnat - katta eslab qolish hajmi, diqqatning zo‗riqishi, asab sistemasining 
zo‗riqishi bilan harakterlanadi. 
O‗qituvchi mehnati - odamlar bilan uzluksiz muloqotda bo‗lish; javobgarlikning 
yuqoriligi, qaror qabul qilishda axborot va vaqtning etishmasligi - bu asab 
sistemasining zo‗riqishiga olib keladi. 
O‗quvchi mehnati - fikrlash, diqqat, eslab qolish, stress hollarining mavjudligi 
bilan harakterlanadi. 
Kishi aqliy mehnat bilan shug‗ullanganda asabiy-hissiy kuchlanish paytida 
insonning vegetativ funksiyalarida qon bosimining ortishi, EKGdagi o‗zgarishlar, 
o‗pka ventilyasiyasining va kislorod talabining ortishi, tana haroratining ko‗tarilishi 
kabi o‗zgarishlar kuzatiladi. Aqliy mehnat tugagandan keyin charchoq jismoniy 
mehnatga nisbatan ancha vaqtgacha davom etadi. 
Texnik sistemalarni boshqarishda rahbar texnik sistemalarning komponentlarini 
emas, balki odamlarni boshqaradi. Boshqaruv esa bevosita yoki bilvosita texnik 
vositalar va aloqa kanallari orqali olib boriladi. Bu kategoriyaga tashkilotchilar, turli 
idoralardagi rahbarlar, tegishli bilimga va malakaga ega bo‗lgan, mas‘ul qarorlar 
qabul qiladigan shaxslar kiradi. Ular nafaqat boshqarilayotgan texnik sistemalarning 
va ularning komponentlari imkoniyatlarini balki qo‗l ostilaridagi insonlarning 

---

47 
imkoniyatlarini, kamchiliklari va xatto kayfiyatlarini ham bilishlari va hisobga 
olishlari kerak.