Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik

?
TAKRORLASH UcHUN SAVOLLAR
1. Vijdon va e’tiqod erkinligi deganda nimani tushunasiz?
2. O‘zbekiston Respublikasida davlat va diniy tashkilotlar o‘rtasidagi 
muno sabatlarning qanday huquqiy asoslari mavjud?
3. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida vijdon erkinligiga oid 
qanday huquqiy asoslar mavjud?
4. Davlatning dinga munosabatini belgilab beruvchi asosiy tamoyil-
larning mohiyati nimada?
5. O‘zbekiston Respublikasining «Vijdon erkinligi va diniy tash-
kilotlar to‘g‘risida»gi Qonuni qachon qabul qilingan?

---

89
10-§. dInIY Bag‘RIKEnglIKnIng MaZMun-MohIYaTI 
Va ahaMIYaTI
Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) tomonidan 1995-yil – 
Xalqaro bag‘rikenglik yili deb e’lon qilindi va uni amalga 
oshirilishida muvofiqlashtiruvchi tashkilot – YUNESKO deb to-
pil gan. Shu yili YUNESKO Bosh konferensiyasi «Bag‘rikenglik 
tamoyillari Deklaratsiyasi»ni qabul qildi.
«Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi»da bag‘rikenglik 
tu shun chasiga aniqlik kiritilib, turli shart-sharoitlarda davlat va 
shaxs munosabatlari, huquq va vazifalari belgilab berildi.
«Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi»da bag‘rikenglik 
tushun chasiga shunday ta’rif berilgan: «Bag‘rikenglik – bizning 
dunyomizdagi turli boy madaniyatlarni, o‘zini ifodalashning va 
insonning alohidaligini namoyon qilishning xilma-xil usullarini 
hurmat qilish, qabul qilish va to‘g‘ri tushunishni anglatadi. Uni 
bilim, samimiyat, ochiq muloqot hamda hur fikr, vijdon va 
e’tiqod vujudga keltiradi. Bag‘rikenglik – turli tumanlikdagi 
birlikdir. Bu faqat ma’naviy burchgina emas, balki siyosiy va 
huquqiy ehtiyoj hamdir. Bag‘rikenglik – tinchlikka erishishni 
musharraf qilguvchi va urush madaniyatsizligidan tinchlik 
madaniyatiga eltuvchidir».
«Bag‘rikenglik» tushunchasi ilmiy faoliyat va ijtimoiy hayot-
ning turli sohalari, jumladan, siyosat va siyosatshunoslik, sotsio-
logiya, filosofiya, ilohiyot, ijtimoiy axloq, qiyosiy dinshunoslik 
kabi sohalarda keng istifoda etiladigan tushunchalardan biri 
hisob lanadi. Lotincha tolerare, ya’ni «chidamoq», «sabr qilmoq» 
ma’nosini anglatgan bu so‘z, asosan bir insonning boshqa inson 
dunyoqarashiga toqat qilishini bildirsa-da, etimologik tahlil uning 
tom ma’nosini doim ham ochib beravermaydi
1
.
1 
Bag‘rikenglik – barqarorlik va taraqqiyot omili. B. 87–88.

---

90
Shu o‘rinda YUNESKO «Bag‘rikenglik tamoyillari Dekla-
ratsiyasi»da «tolerant» ya’ni «bag‘rikenglik» tushunchasiga 
berilgan ta’riflarni keltirib o‘tmoqchimiz:
1.2. Bag‘rikenglik – yon berish, andisha yoki xushomad 
emas. Bag‘rikenglik – eng avvalo, insonning universal huquqlari 
va asosiy erkinliklarini tan olish asosida shakllangan faol 
munosabatdir. Hech qanday vaziyatda ham bag‘rikenglik ana 
shu asosiy qadriyatlarga tajovuzlarning bahonasi bo‘lib xizmat 
qilmaydi. Bag‘rikenglikni alohida shaxslar, guruhlar va davlatlar 
namoyon qilishi lozim.
1.3. Bag‘rikenglik – inson huquqlarini qaror toptirish, 
plyuralizm (shu jumladan, madaniy plyuralizm), demokratiya 
va huquqning tantanasi uchun ko‘maklashish majburiyatidir. 
Bag‘rikenglik – aqidabozlikdan, haqiqatni mutlaqlashtirishdan 
voz kechishni anglatuvchi va inson huquqlari sohasidagi 
xalqaro-huquqiy hujjatlarda o‘rnatilgan qoidalarni tasdiqlovchi 
tushunchadir.
«Ming yillar mobaynida 
Mar kaziy Osiyo g‘oyat xilma-
xil dinlar, madaniyatlar va 
turmush tarzlari tutashgan 
va tinch-totuv yashagan 
mar kaz bo‘lib keldi».