Z. M. Islomov, N. A. Muhamedov, F. A. Sindarova dinshunoslik

PAYg‘AMBAR MUHAMMAD ALAYHISSALOM VAFOT 
ETgANLARIDAN KEYIN HUKMRONLIK QILgAN 
xALIFALAR 
1
ABU BAKR SIDDIQ (623–634)
2
UMAR IBN AL-XATTOB (634–644)
3
USMON IBN AFFON (644–656)
4
ALI IBN ABU TOLIB (656–661)

---

68
Xalifa Usmon ibn Affon topshirig‘iga binoan Zayd ibn 
Sobit barcha Qur’on suralarini yig‘ib, taqqoslab chiqib 
qaytadan Qur’on matnini jamlagan. Qur’onning birinchi 
rasmiy nusxasi 651-yil taqdim etildi. Asl nusxa esa Madinada, 
xalifa Usmon huzurida qoldi. Ko‘chirilgan nusxalar «Usmon 
Mus
'
 
hafi» deb ataldi.
Arab tarixchilarining xabar berishlaricha, xalifa Usmon 
Qur’onni mutolaa qilib o‘tirganlarida o‘ldirilgan. U kishining qoni 
Qur’onga to‘kilgan. Shu tufayli ham Usmon Mus
'
 
hafi asl nusxaligi 
va xalifa qoni to‘kilganligi bilan musulmon dunyosida muqaddas 
kitob hisoblanib, alohida e’tiborga sazovordir. O‘zbekiston 
musulmonlari idorasi fondida saqlanayotgan Toshkent shahridagi 
Usmon Qur’onida ham qon izlari mavjud va mazkur nusxa xalifa 
Usmonga tegishli ekanini olimlar ta’kidlaydilar.
Usmon Mus
'
 
hafi ruslar O‘rta Osiyoni bosib olguncha 
Samarqandda, Xoja Ahror madrasasida saqlanar edi. Qur’onning 
Samarqandga keltirilishi haqida ham xalq o‘rtasida har xil 
rivoyatlar mavjud.
Oyat (arab.: ilohiy belgi, mo‘ - 
jiza) – Qur’on suralarining 
band lari.
Oyat Allohning o‘z elchisi 
Muhammad (s.a.v.)ga vahiy 
qilib, bandalarga qo‘llanma 
sifatida yuborgan mo‘jizasi.
Eng qisqa oyatlar «Toho» 
va «Yosin». Eng uzun oyat 
«Baqara» surasining 282-oyati.
Sura (arab. tizma, qator, 
qo‘rg‘on, manzil va sharaf ma’-
nosida) – faqat Qur’onga xos 
tushuncha, uning bo‘limlari 
(boblari) Sura deyiladi. Eng 
qisqa sura – «Kavsar» (3 oyat).
Eng uzun sura – «Ba-
qara» (286 oyat).
Unga ko‘ra, muqaddas kitobni 
Abu Bakr Qaffol Shoshiy (977-yili 
vafot etgan, Toshkentda dafn 
qilingan) Bag‘doddan olib kelgan 
deb hikoya qilinadi. Avlodlar osha 
Abu Bakr Qaffol Shoshiy meros-
xo‘rla ridan Xoja Ahror qo‘liga 
o‘tgan va u kitobni o‘zi qurdirgan 
madrasaga qo‘ydirgan. Ikkinchi bir 
rivoyat da esa Xoja Ahror murid-
laridan biri Makkadan haj qilib 
qaytayotganida Istambulga kiradi 
va borib Sultonni og‘ir xastalikdan 
davolaydi. Sulton minnatdorchi- 
lik bildirib, unga Qur’on ni tortiq 
qiladi.

---

69
Yana bir rivoyatga ko‘ra, Usmon 
Mus
'
 
hafi sohibqiron Amir Te-
mur tomonidan Basradan ko‘plab 
qo‘lyozma kitoblar va boshqa 
o‘ljalar bilan birga Samarqandga 
keltirilgan va mashhur Temur ku-
tub xonasiga qo‘yilgan.
1868-yilda rus askarlarining 
Samarqandga bostirib kirishi bilan 
xalqimizning moddiy, ma’naviy 
boyliklariga tajovuz boshlandi. 
1869-yil 
24-oktabrda 
Usmon 
Mus
'
 
hafi Peterburgga – Imperator 
kutubxonasiga olib ketiladi.
Oktabr to‘ntarishidan so‘ng Bu-
tunrossiya musulmonlar ja miyati 
nomidan Usmon To‘qumboyev 
RSFSR Xalq Komissarlari Sove-
tiga murojaat qilib, muqaddas 
Usmon Mus
'
 
hafi o‘z egalariga, 
ya’ni musulmonlarning O‘lka sez-
diga topshirilishini talab qiladi. 
RSFSR XKS tomonidan musulmonlarning talabi qondirilib, 
Qur’on musulmonlar ixtiyoriga beriladi. 1917-yil 29-dekabr kuni 
Peterburgdagi podsho kutubxonasining «nodir qo‘lyozmalar» 
bo‘limidan olinib, Butunrossiya musulmonlar jamiyati raisi 
U. To‘qumboyev javobgarligi ostida Ufa shahriga jo‘natiladi. 
Qur’on 1923-yilgacha Ufada saqlanadi.
1923-yil 23-iyulda Butunittifoq Markaziy Ijroqo‘mi Usmon 
Qur’onini Turkistonga qaytarishga qaror qiladi. Muqaddas 
yodgorlikni Ufadan Toshkentga maxsus komissiya kuzatuvida 
olib kelinadi. 1923-yil 18-avgustda Toshkentdan Sirdaryo diniy 
idorasiga qarashli Xoja Ahror jome’ masjidiga topshiriladi.
Hozirgi kunda ushbu Mus
'
 
haf Toshkentdagi Hazrati Imom 
majmuasidagi «Mo‘yi Muborak» madrasasida saqlanadi. Shu