Тошкент молия институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

фискал,
яъни импорт ва экспорт божлари орқали давлат 
бюджетининг даромадлар қисми тўлдирилади; 
-
протекционистик
(ҳимоя) импорт божи орқали давлат ўзининг 
маҳаллий ишлаб чиқарувчиларини кутилмаган рақобатдан ҳимоя қилади;
- мувозанатлаштирувчи,
агарда айрим товарлар жаҳон бозорларидаги 
нархларидан паст бўлса, экспорт божлари орқали экспорт қилиш мумкин 
бўлмаган товарларни четга чиқиб кетишининг олдини олишда ишлатилади. 
Божхона божларини синфланишини қуйида келтирилган жадвал орқали 
кўришимиз мумкин (3-жадвал). 
 
3-жадвал 
Жаҳон амалиѐтида божхона божларининг синфланиши
19
 
Ҳисобланиш 
усулига кўра 
Махсус ставка 
бўйича 
ҳисобла-
надиган 
божлар 
Адвалор 
ставка 
бўйича 
ҳисобланад
иган божлар 
Аралаш ставка 
бўйича ҳисоблана-
диган божлар 
Ундирилиш 
объектига кўра 
Импорт 
Экспорт 
Транзит 
Фавқулодда 
қўлланилишига 
кўра 
Мавсумий ва 
махсус 
Демпингга 
қарши 
Компенсацион 
Келиб чиқишига 
кўра 
Автоном 
Конвенцион 
Преференциал 
Ставкаларнинг 
барқарорлиги 
бўйича 
Доимий 
Ўзгарувчан 
- 
Божхона иши асослари. Ўқув қўлланма. 1-қисм “Янги аср авлоди”2017. 804 б.
19

---

25 
Даражасига кўра 
Номинал 
Самарали 
- 
 
Ҳисобланиш усулига кўра: 
-
адвалор ставка бўйича ҳисобланадиган божлар 
– товарнинг божхона 
қийматидан фоизда ҳисобланиб, ундирилади (мисол учун товарнинг божхона 
қийматидан 20 фоиз миқдорида) 
-
специфик (махсус) ставка бўйича ҳисобланадиган божлар – 
товар 
бирлигидан, ўрнатилган тартибда, ундирилади (мисол учун ҳар бир дона 
товар учун 10 доллар ѐки метр кубидан 10 доллардан) 
-
аралаш ставка бўйича ҳисобланадиган божлар
– юқорида 
кўрсатилган иккала турдаги бож турини ўз ичига олади (мисол учун 
товарнинг божхона қийматидан 20 фоиз, лекин ҳар бир донасидан
10 доллардан ошмаган ҳолда ѐки товарнинг божхона қийматидан 20 фоиз ва 
унга қўшилган ҳар бир донасидан 10 доллардан ошмаган ҳолда). 
Адвалор ставкали божларнинг қўлланилиши ички бозорни бир хилда 
ҳимоялаб туради ва ҳар қандай товар нархи тебранишлари бюджет 
даромадларини ўзгартира олмайди, яъни товарнинг нархи ўсиши ѐки 
пасайиши фоиз ставкасига ҳеч қандай таъсир ўтказа олмайди балки нархлар 
ўзгариши билан у ҳам мунтазам ўзгариб боради.
Махсус ставка бўйича ҳисобланадиган божлар стандарт товарларга 
нисбатан қўлланилади ва божхона божларини ундириш жараѐнларида 
масъулиятни суистеъмол қилиш эҳтимолини камайтиради. Бошқа томондан 
олиб қараганда иқтисодий инқироз пайтида ѐки тушиш даврида, махсус 
божлар маҳаллий ишлаб чиқарувчиларни самарали ҳимоя қилади.