Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Қариндош-уруғчилик капитализми – сиёсий ва 
иқтисодий иерархияда ролларнинг қариндошчилик ёки ош
-
начилик белгиси бўйича, яъни у ёки бу оилавий қавмга ёки 
“қалин дўстлар” жумласига киришига қараб тақсимланиши.
Қарор қабул қилишнинг қадам-бақадам моде-
ли қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: 1. Муаммони 
аниқлаш. Энг аввало муаммо (эришиш лозим бўлган натижа)
ни ажратиш, айни шу вақт, шу вазият учун қайсиниси асо
-
сий ҳисобланишини аниқлаш зарур. 2. Муқобил вариантлар
-
ни аниқлаб чиқиш (белгиланган натижага эришишнинг тур
-
ли усулларини аниқлаш). Масалан: аукцион, мусобақа, нав-
батда туриш, бошлиқнинг қарори, мулк эгасининг хоҳиши 
ва бошқалар. 3. Мезонларни белгилаш (ҳар бир вариантни 
баҳолашнинг мезонларини аниқлайдиган стандартларни 
белгилаш). Масалан: ҳаммага тенг имконият, нафлилик, 
энг юқори нарх, мукофот, қадр – қиммат, омад ва ҳоказо. 4. 
Муқобил вариантларни баҳолаш (ҳар бир мезон ҳар бир 
муқобил вариант учун қўлланилади). 5. Қарор қабул қилиш 
(турли вариантлар мезонлари бўйича таққосланади ва улар
-
дан энг мақбули танланади).
Қизиқиш – бу, шахснинг у ёки бу нарсага қаратилган 
билиш эҳтиёжининг намоён бўлиш шакли бўлиб, бу ижобий 
ҳис-туйғу уйғотиши мумкин.
Қиймат – товарда мужассамлашган ижтимоий меҳнат, 
яъни жонли ва буюмлашган меҳнат унинг қийматини таш
-
кил қилади. Бу қиймат товар айирбошлаганда кўринади, 
шунинг учун алмашув қиймати қиймат шакли бўлиб хизмат 

---

433
қилади. Товарнинг ўзи истеъмол қиймат, яъни нафлилик ва 
қийматнинг узвий бирлигидан иборатдир. Классиклар фик-
рича, товарнинг икки хил хусусиятга эга бўлишига сабаб уни 
ишлаб чиқарувчи меҳнат табиатининг икки томонламалиги
-
дадир. Бир томондан, бу – муайян турдаги аниқ меҳнатдир. 
Шунинг учун, нафлиликни (истеъмол қийматни) яратган 
меҳнат аниқ меҳнат деб ном олган. Иккинчи томондан, 
меҳнат аниқ шаклдан қатъи назар умуман сарфланган инсон 
меҳнати (ишчи кучи)дир. У ўзининг шу сифатида абстракт 
меҳнат деб аталади. Бу меҳнат эса бошқа омиллар билан 
бирга товар қийматини яратишда қатнашади.
Қиймат қонуни – бу қонунга биноан товар ишлаб 
чиқариш ва айирбошлаш уларнинг қиймати асосида амалга 
оширилади. Қиймат қонуни товар ишлаб чиқарувчиларни 
уларнинг индивидуал меҳнат сарфлари билан ижтимо
-
ий зарур меҳнат сарфлари ўртасидаги фарққа боғлиқ 
ҳолда табақалаштиради, сарфларни камайтирган иш
-
лаб чиқарувчиларни рағбатлантиради ва иқтисодий ре- 
сурслар ҳамда ишчи кучининг тармоқлар ва соҳалар бўй
-
ича тақсимланишини тартибга солиб туради. Қиймат 
қонунининг тартибга солиб турувчи механизми рақобат ку
-
раши натижасида бозор нархларининг стихияли равишда 
тебраниб туришидан, уларнинг ижтимоий қийматдан фарқ 
қилиб туришидан иборат. Қиймат қонунининг ресурсларни 
тақсимлашни тартибга солиб туриш вазифаси шунда кўри
-
надики, жамиятда мавжуд бўлган иқтисодий ресурслар фой
-
да нормаси паст бўлган тармоқлардан унинг нормаси юқори 
бўлган бошқа тармоқларга тўхтовсиз ўтиб туради.