|
Nazorat savollari va topshiriqlar:
1.M aktabgacha yoshdagi boialarni har tomonlama rivojlantirishda va ularni
maktabga tayyorlashda matem atik bilimlarning roli qanday?
2. M atem atik bilim berish vositalari nimalardan iborat?
3. M TTda m atem atik ta ’lim berish metodikasining maqsadi va vazifalari
nimalardan iborat?
Topshiriqlar:
M aktabgacha yoshdagi bolalarga matematik bilim berish
vositalarini tahlil qiling. Ularni ’'Venn” diagrammasi asosida taqqoslang va
taqdimot tayyorlang.
Adabiyotlar:
1. Узбекистан Республикаси Президентининг “2017-2021-йилларда
мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари
тугрисида”ги 2707-сонли К,арори. 2016 йил, 29 декабрь.
2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Ма^камасининг “Мактабгача
таълим муассасалари фаолиятини такомиллаштириш тугрисида” ги 528-
сонли Карори. 2017 йил, 19 июль.
3. Узбекистон Республикаси Президентининг “М актабгача таълим
тизими
бошкарувини
тубдан
такомиллаштириш
чора-тадбирлари
тугрисида”ги П Ф -5198-сонли Фармони. 2017 йил 30 сентябрь.
4. Бикбаева Н.У., Ибрагимова З.И., Крсимова Х.И. Мактабгача тарбия
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. - Т.:
Укитувчи, 1995 й.
T O 'P L A M HAQ1DA T U SH U N C H A
T ayanch so‘z v a ib o ra la r:
to'plam, universal to'plam, to'plam elementlari,
taqqoslash
,
fa zo v iy va m iqdoriy mimosabatkir, didciktik mateviaUar, bir qiymatli
moslik, natural sonlar.
To'plamning tavsifiy xususiyatlari.
T o‘plam ta ’riflanmaydigan tushuncha
bo1 lib, misollar asosida izohlanadi, masalan, MTTdagi bolalar to‘plami, q o ‘ldagi
barmoqlar to'plam i yoki gapdagi so 'zla r to'plam i kabi. Bundan tashqari, to ‘plam
biror narsaning yig/indisini anglatuvchi so‘zlar o ‘rnida qoMlanadi, masalan,
gala,
gu/dasta, poda,
ammo bu y ig 'in d id a bitta element bo‘lishi yoki birorta ham
element bo'lm asligi mum kin. T o ‘plamni turli usullar bilan berish mumkin,
masalan, 2 va 0 sonlari orasidagi butun sonlar to'plam i, bog‘cha hovlisidagi
daraxtlar to‘plami, viloyatdagi MTTIar to'plam i va hokazo, umuman to‘p!amni
berish elementlarni sanash yoki uni tashkil etuvchi narsalarning xususiyatlarini
aytish bilan beriladi. N arsalarning sifat belgilarini ajrata bilish va ular uchun
umumiy bo‘lgan bitta belgi asosida bir guruhga birlashtirish sifat kuzatishlaridan
miqdor kuzatishlariga o'tishning muhim sharti hisoblanadi. Bolalar bilan ishlash
narsalarning umumiy belgilariga qarab tanlash va guruhiarga birlashtirish („barcha
qizil rangli kubiklarni tanlab ol” va shu kabilar)ni topshirishdan boshlanadi.
U niversal to 'p la m . « К о ‘р» va «Bitta», «К о‘р» va «kam» o'rtasidagi o ‘zaro
munosabat bilan tanishtirish va buturmi elementlarga ajratish. M aktabgacha
yoshdagi bolalarga predm etlar to'plam i bilan bog‘liq tushunchalami o ‘rgatishda
didaktik materiallarga asoslangan «mantiqiy bloklardan» foydalanish qulaydir. Bu
bloklarning «mantiqiy» deb atalishi shuning uchunki, har xilini modellashtirish,
aniq tashkil qilingan holatlar yordam ida mantiqiy masalalarni yechish, y a ’ni 4-6
yoshdagi bolalarni erta m antiqiy am allar usulida ishlatish mumkin. Jam lam a
(universial to'plam ) 49 yog‘och yoki plastmassa bloklardan iborat. H ar qaysi blok
4 xossadan iborat, y a ’ni to ‘rtta xossani bildiradi, bular tuzilishi, rangi, kattaligi va
qalinligi. To‘rtta shakl mavjud:
doira, kvadrat, uchburchak, t o ’g ’ri to'rtburchak.
Uch xil rap.g:
qizil, ко 'к. snrii/.
Ikkita miqdor:
katta va kichik.
Ikkita qalinlik:
qalin
va ingichka
Bu didaktik materialnina «fazoviy variant/». Maktab voshidaai
12
I l l
■
< V ^
* . - n
■
■
• nkonivatlari katta. buni biz qisqacha
bolalami о qitishda «tekishk vananti»ning
, < 4nlam) 24 fiouradan iborat bo'lib,
«1igura»lar deb ataymiz. JamJama (universial
i0
”
*
,
г-
4
+
v,* -i
т b i v a c h i k o ‘r s a l m a s i g a a s o s a n b o l a l a r
ular qahn qog oz varag iga tusnirilgan. Ian?!)'1
ularni qirqadilar. Figuralarning har biri uchta xossasi bilan to'liq aniqlana*: rang,
bilan: qizil, k o % sariq
(
q, k,
s) ,
kattaligi
jih a tid a n :
katta. k.chik (k, k). qalmhgi
fieuranine noml uchta harf
jihatidan figuralar bir xil. Shunday qilib, har qa>
&
ivtk-azishva masalalarni
nomidan iborat (shakli, rangi, kattaligi). Har xil 0 J
yechish uchun blok (yoki) figuralardan foydalanishdan old»U blok (joki
figuralardan) universial to'plam ning har bir elenientini bilish, у
■
■
v r u ,
■
т < i
f т « i
i to‘ldiruvchi va ifodani inkor qilish.
nommi bilish lozmi. To plam osti. To p la m n i
10 1
Quyida universal
to‘plamdagi muayyan e l e m e n t ! » namoyon bo‘hsh
xossalaridan ayrim larmi ko ‘rib chiqamiz.
U n iv e r s ia l
to‘plamdan
щ т \
bo‘hsh»
■
• * с ,
, i , ,
u .m a rn i ajratadi. «Aylanma bo‘hsh»
xossasini to plam osti qizil bloklar va shaKU£U
J
xossasi esa shu to ‘plamdagi boshqa to‘p!am °sti " aylanali bio
(
ajratadi. «T o'plam osti» atamasi matematikada «to plam q ’
anglatadi. Bunda ikki xossa istisnodir: qachonki to‘plam qismlari (to'plam osti)
„ plementlari ko'rilayotgan xossam
barcha to ‘plamga mos, y a’ni to ‘plamning hamma el
,.
I •
.
•
i -vientni mujassam etmaydi. Masalan,
nam oyon etadi y o k i
bu qism birorta element"*
J
„ otmnvHi Oxirgi holatni bo‘sh
birorta blok «yashil b o ‘lish» xossasini namoyon
^
,,
■
,
aniq moslashtirish
to ‘plam deyiladi. Bu holatlarni bloklar «shakllar>> У
, ■ „т :7 Tekislikda ikkita aylana
mumkin. 0 ‘yinni ikki aylana bo ‘yicha yozib chiq
kesishgan h o ld a jo y lash tirilad i (deylik, qizil
va 4ora)- Kesishgan jo> ida ikkita
aylanaga mansub umumiy qism hosil qilinadi. B olalarga shunday vazifa benladi:
«.vlanfl ichida h am m a yum aloq
m asalan, qizil ay lan a ichida qizil bloklar. Q ora ay
bloklar. Avvalda ayrim bolalar xatoliklarga y ° 4 q ° 'y )shadl- QlZl1 ayIaM *Chlga
qizil bloklar bilan qizil aylanalarni ham
j o y l a s h t i r i s h
oqibatida, yumaloqlari qora
avlanadan tashqarida bo‘lib qoladi, ham ma yumaloq bloklar qora aylana ich-ga
,,miv boMaan о ism bo'sh qoladi.
jovlashtiriladi. Naiijada ikki avlana uchun u',lU
•
l
ira iciviJa:iii- l!eb so'rashadi.
Avrim bolala:' hamma yumaloq bloklarni qora a> “
ji va ui/ii yui-aloq bloklarni
Javobini eshilgundan strn g o 'z xatolarini l°P a
)3
umumiy qism ichiga jovlashtiradi, nima uchun ular umumiy qismda (qizil aylana
ichida qizillar, qora aylana ichida yumaloq bo'lgani uchun). M azkur am aliy
vazifani bajarishgandan so'ng. bolalar ikki aylana yordamida quyidagi to 'rt
savolga javob topadilar: 1) ikki aylana ichida qora aylanadan tashqari, qizil aylana
ichida; 3) qizil aylana tashqarisida, qora aylana ichida; 4) ikki aylana tashqarisida
«qanday bloklar turibdi?» Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, bloklarni shakli,
rangiga qarab izohlash lozim.
Odatda, birorta xossalar bilan aniqlangan predmetlar oldindan berilgan
asosiy yoki universal to ‘pIamlardagi predmetlardan ajralib turadi (shu xususiyatga
ega bo‘lgan predmetlarning to ‘plami), masalan, Navoiy ko‘chasida yashovchi
bolalarning to ‘plamidan biz anig‘ini (konkret, bizga m a’lum) guruhini (to‘plamini)
xossalarga qarab ajratdik. Bu holda bu guruhning ham ma bolalarning to ‘plami
universal to ‘plam sifatida rol o ‘ynaydi. Agar universal to ‘plam sifatida shu
bog‘chaning ham m a bolalarini olsak (faqatgina bitta guruhni emas), N avoiy
ko‘chasida yashovchi bolalar to ‘plami boshqalar bo‘lishi mumkin. H am m a
to ‘plamlarga bog‘liq bo‘lgan masalalar (to‘plamlar ustidagi amallar, ular orasidagi
munosabatlar, to ‘plamlarning sinflarga boMinishi va boshqalar), odatda, oldindan
berilgan yoki nazarda tutilgan to ‘plamning ichida yechiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
