Energetika va transport tizimlari

 
3.1. Elektrik qarshilik termometrlari. 
Haroratni qarshilik termometrlari bilan 
о’lchash harorat о’zga
-rishi bilan elektr 
о’tkazgich hamda yarim о’tkazgichlar elektr qar
-shiligining 
о’zgarish xususiyatiga 
asoslanadi. Harorat 
о’zgarishi bilan elektr qarshiligin
ing 
о’zgarishini tavsiflaydigan 
parametr elektr qarshilikning harorat koeffitsienti
 
deyiladi. K
о’pgina sof metallar 
uchun harorat koeffitsienti 0,0035
—
0,0065 K-1 chegaralarda b
о’ladi. YArim 
о’tkazgichli materiallar uchun harorat koeffitsienti manfiy va met
allarnikidan bir 
tartibga k
о’p 
(0,01 
—
0,15 K -1 ). Metall qarshilik termometrlarining sezgir 
elementi, odatda, shisha, kvars, keramika, sluda yoki plastmassadan qilingan 
karkasga 
о’ralgan sim yoki tasmadan iborat. Zararlanishdan himoya qilish uchun 
karkas 
bilan sim himoya qobig‘iga joylashtiriladi. Hozirgi paytda qarshilik 
termometrlarni tayyorlash uchun mis, platina, nikel va temirdan, yarim 
о’tkazgich 
materiallar 
—
germaniy hamda mis, marganes, kobalt, magniy oksidlari va 

---

boshqalardan foydalaniladi. Mis arzon material b
о’lib, yuqori tozalilikka ega 
(elektrolitik). U ingichka sim shaklida, turli izolasiyada olinishi mumkin.
Y
о’l qо’yiladigan asosiy xatoligi quyidagi qatordan tanlanadi: 0,2; 0,3; 0,5; 1; 2; 3; 5; 
10; 20 °C. Ikkinchi klass termometrlar uchun u 0,3 va 0,5 "C ni, uchinchi klass uchun 
1 va 2 °C ni tashkil qiladi.Platina qarshilik termometrlarini tayyorlash uchun 
materiallarga q
о’yiladigan majburiy talablarga tо’liq javob beradi. Platinadan 
tayyorlangan qarshilik termometrlari -260 dan +1100 °C gacha haroratlarni 
о’lchash 
uchun q
о’llaniladi. Qarshilik termometrlarini (termistorlarni) tayyorlash uchun 
yarim 
о’tkazgichlar (yoki ba’zi metallarning oksidlari) ham ishlatiladi. YArim 
о’tkazgichlarning muhim afzalligi ularning harorat k
oeffitsienti kattaligidir. 
Termoqarshiliklar tayyorlashda titan, magniy, temir, marganes, kobalt, nikel, mis 
oksidlari yoki ba’zi metallarning (masalan, germaniy) kristallari turli xil aralashmada 
birgalikda q
о’llaniladi. 
-100 dan +300 °C gacha haroratlarni 
о’lchash uchun 
oksidlanuvchi yarim 
о’tkazgich materiallardan foydalaniladi. YArim о’tkazgichli 
termorezistorlarning 
о’zgartirish koeffitsientlari metall simdan qilingan sezgir 
elementli qarshilik termometrlarinikiga qaraganda bir necha marta ortiq. 6 YArim 
о’tkazgichli termorezistorlar kо’proq termosignalizasiya va avtomatik himoya 
qurilmalarida q
о’llaniladi.Nurlanish pirometrlarining ishlash prinsipi qizdirilgan 
jismning issiqligi ta’sirida hosil bо’lgan nurlanish energiyasini о’lchashga 
asoslangan. Nurlanish pirometrlari 20 dan 6000 °C gacha b
о’lgan haroratlarni 
о’lchashda ishlatiladi.7 Issiqlik nurlanishi nurlanayotgan jism ichki energiyasining 
elektromagnit t
о’lqinlari shaklida tarqalish jarayonidan iborat. Bu tо’lqinlar boshqa 
jismlar tomonidan yutilganda ular qaytadan, yana issiqlik energiyasiga aylanadi. 
Jismlar uzunligi 

ga teng b
о’lgan elektromagnit tо’lqinlarni 0 dan 

gacha b
о’lgan 
oraliqda tarqatadi. Qattiq va suyuq jismlarning k
о’pchiligi nurlanishning uzluksiz 
spektriga ega, ya’ni 
barcha uzunliklardagi t
о’lqinlarni spektrning ma’lum 
uchastkalaridagina tarqatadi. Masalan, t
о’lqin uzunligi 

= 0,4 dan 

= 0,76 mkm 
gacha b
о’lgan uchastka kо’rinadigan spektrga mos keladi. Kо’rinadigan spektrning 

---

har bir t
о’lqin uzunligi ma’lum rangga mo
s keladi. Qizdirilgan jismning harorati ortib 
borgani sari uning rangi 
о’zgarib borishi bilan spektral energetik ravshanlik, ya’ni 
ma’lum uzunlikdagi tо’lqinlar (ravshanlik) tezda ortadi, shuningdek, yig‘indi 
(integral) nurlanish sezilarli ortadi. Qizdirilgan jismlarning k
о’rsatilgan bu 
xossalaridan ularning haroratini 
о’lchashda foydalaniladi. SHu xossalariga qarab 
nurlanish pirometrlari kvazimonoxromatik