O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

Optik xal etish 
Optik xal etish deb (boshqa nomi-vizirlash ko‘rsatkichi) yorug‘lik dog‘i diametrini va 
o‘lchash ob’ektigacha bo‘lgan masofani munosbatlariga aytiladi. Pirometrga xos texnik 
xujjatlashtirishda, odatda vizirlashtirish ko‘rsatkichini aniq qiymati ko‘rsatiladi yoki yo‘nalganlik 
diagrammasi keltiriladi. 
12.3-rasm. Pirometrni mo‘ljalga yo‘naltirish diagrammasi. 
O‘ziga xos ravishda, yorug‘lik dog‘i diametrini optik hal etish bilan aniqlanadi va pirometr 
va o‘lchash ob’ekti orasidagi masofaga bog‘liq bo‘ladi (S = k*D, bunda k — vizirlashtirish 
ko‘rsatkichi, D — ob’ektgacha bo‘lgan masofa. Dog‘ni minimal diametri ob’ektni eng kichik 
bo‘lgan o‘lchamiga muvofiq keladi va u ushbu pirometr bilan berilgan masofada o‘lchanishi 
mumkin. Optik xal etish kattaligi qancha katta bo‘lsa (S/D, garchi ba’zan teskari kattaliklardan 
(D/S) foydalanilsa ham), pirometr shuncha mayda predmetlarni farqlay oladi. O‘lchash aniqligi 
o‘lchanayotgan dog‘ini diametri ob’ekt o‘lchamidan kichik bo‘lgunga qadar, ob’ektgacha bo‘lgan 
masofaga qaram bo‘lmaydi. Agarda dog‘ diametri kattalashsa, asbob boshqa ob’ektlardan 
nurlanishni qabul qila boshlaydi va bu esa o‘lchash natijalariga katta ta’sir ko‘rsatadi.
12.4-rasmda vizirlashtirish dog‘ini joylashishlarini turli varinatlari keltirilgan 
12.4-rasm. Vizirlashtirish dog‘ini joylashishlarini 
turli variantlari. 
1.
to‘g‘ri — bu holatda asbobni faqat tavsiflari bilan aniqlanadi va masofaga bog‘liq emas; . 
2.
tang xolatdagi — dog‘ni diametri ob’ekt yuzasi o‘lchamiga teng, o‘lchash xatoliklarini 
kattalashish extimoli mavjud;
3.
tang oldi xolat —o‘lchash aniqliklari muxim darajada tushib ketadi, o‘lchashni o‘tkazish 
tavsiya qilinmaydi.
 

---

30 
Fokusga xos masofa 
Ko‘pigina pirometrlar uchun pirometrni yo‘nalganlik diagrammasi faqat etarlicha katta 
masofalardagina konusga xos deb hisoblanadi, yaqinroqda u yanada ko‘proq murakkab shaklga 
ega. Ko‘pincha pirometrni sezuvchanlik zonasi avval torayadi, keyin esa konus ko‘rinishida 
kengayib boradi. Minimal diametrga erishgandagi masofa F fokus masofasi deb ataladi, shunga 
o‘xshash yo‘nalganlik diagrammasi bo‘lgan pirometrlar uchun ushbu parametr texnik 
xujjatlashtirishlarda ko‘rsatilishi kerak. Fokuslari 30…60 sm atrofida va dog‘ diamerti 5…8 mm 
bo‘lgan maxsus qisqa fokusli pirometrlar ham ishlatiladi.