O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Savol va top sh iriq lar.
1. P ed ag o g ik a atam asi qanday m a 'n o n i anglatadi?
2. P ed ag o g ik a fanining tuzilishi va uning boshqa fanlar bilan b o g 'liq lig i.
3. P ed ag o g ik a fanining asosiy k atig o riy alarig a nim alar kiradi?
4. H ozirgi kun ja m iy a t riv o jid a pedagogikaning o 'rn i haqida fikr yuriting.

---

II B O B . B O L A S H A X S IN IN G R IV O JL A N IS H I, T A R B IY A S I V A
K A M O L O T I
Shaxs riv o jla n ish ig a ta ’sir etu vch i om illar.
B o la sh ax sin in g riv o jlan ish ig a irsiyat, m uhit va tarb iy a kabi o m illar ta 's ir
etadi. B o la sh ax sin in g riv o jlan ish ig a naslning ta ’siri deganda, o ta -o n a la rg a
o ’ x sh ash lik n i ifodalovchi b io lo g ik b elg ilarn in g takrorlanishini tush u n m o q kerak. 
H ar b ir b o la ota—o n asid an m eros sh ak lid a b a ’zi b iologik sifatlarg a (tananing 
tu zilish i, so ch in in g , k o 'z in in g , te risin in g rangi, b o ’yi-b asti va boshqalar) ega 
b o ’ lgan h o ld a du n y o g a keladi. 
B ular jism o n iy x u su siy atlard ir. O liy 
nerv 
fao liy atin in g x u su siy atlari ham tu g ’m a o ’tadi. Bu fiziologik x u su siy at hisoblanadi.
A k ad em ik l.P .P av lo v ta ’lim o tig a k o ’ra b o la b ir qato r tu g ’m a x u su siy at va 
in stin k tla rg a eg a h o ld a tu g ’iladi v a bular sh artsiz reflek slar g uruhini tashkil etadi. 
B u lar o rasid a o sh q o zo n reflek si (s o ’lak ajratish ), m uhofaza refleksi (issiqdan q o ’lni 
to rtish , y o ru g ’dan k o 'z in i qisish ) k ab ilar alohida aham iyat kasb etadi.
A m m o bu x u su siy atlar insonga ham , h ay v o n g a ham taallu q lid ir. A yni vaq td a 
in so n larg a x o s b o ’lgan x u su siy a tla r ham irsiyat y o 'li 
bilan o ’tadi. M asalan, 
ta n an in g v ertik al holdagi harakati, tafak k u r va nutq riv o jlan ish i, m ehnat qilish 
qo b iliy ati: b u lar tu g ’m a Im k o n iy atlar b o ’lib, u larning riv o jlan ish i uchun inson 
bolasi o d am lar o ra sid a y ashab, u la r bilan alo q a qilishi darkor. B u ruhiy 
im k o n iy atlarn in g
ch in d an ham riv o jla n m o g ’i, ro ’y o b g a 
ch iq m o g ’i uchun bola 
faq at o ’sib g in a q o lm ay , balki shu o ’sish ja ra y o n id a in so n lar o ra sid a y ash am o g ’i, 
u lg ’a y m o g ’i v a ijtim o iy h a y o td a ishtirok etm o g ’i kerak,
C h u n k i inson b io lo g ik m av ju d o t sifatid a em as, balki ijtim oiy m av ju d o t sifatid a 
riv o jla n a d i v a k a m o lg a y etad i. B ola nutqni eg allash i uchun nu tq sharoitida, m eh n at 
q ilish u ch u n m eh n at sh aro itid a, aqliy taraq q iy etm o g ’i uchun aqliy faoliyat 
sh a ro itid a y a sh a m o g ’i kerak. A n a o ’shanda bo lan in g nim aga, qanday sohaga 
la y o q a t’i b o rlig i n am o y o n b o ’ladi.
F iz io lo g iy a v a p six o lo g iy a fanining k o ’rsatishicha, inson bolasi tay y o r 
q o b iliy a t b ilan em as, balki 
biror xil q o b iliy atn in g ro ’y o b g a chiqishi va 
riv o jla n ish ig a ta ’sir etad ig an po ten sial im koniyatlar, y a ’ni shaxs xususiyatini
12

---

ifodalaydigan lay o q at bilan tu g ’iladi.
T u g ’m a layoqat o 'z h o lich a rivojlana olm aydi, g o ’yo u “ m udroq” holatda 
b o ’lib, uning u y g ’onishi 
rivojlanishi uchun qulay m uhit kerak. A gar bola o 'z
lay o q atig a m os sh aro itd a o ’sib. zaru r faoliyat bilan sh u g ’ullansa. layoqat erta 
k o ’rinib, rivojlanishi, aks holda v o 'q b o ’lib ketishi m um kin. Shuning uchun 
pedag o g ik layoqatning 
nam oyon b o ’lishi va qobiliyat sifatid a rivojlanishi to ’la 
t o ’kis h ay o t sh aro itig a va tarb iy ag a b o g ’liq.