nafo is” , “M u h o k am at-u l-lu g ‘atayin", "M ahbub u l-qulub” kabi asar va dostonlarida
ta'lim -tarb iy ag a oid qarashlarini bayon etadi. M azkur asarlarida N avoiy kom il inson
obrazini yaratib , ular qiy o fasid a nam oyon b o 'lu v ch i m a'naviy-axloqiy
sifatlarni
u lu g ‘lagan b o ‘lsa, ta'Iim iy-axloqiy m uam m olarni yorituvchi asarlarida esa kom il
insonni shakllantirish jaray o n in in g m azm uni, ushbu jaray o n n in g o ‘ziga xos jih atlari,
y o 'lla ri, shakl v a usullari borasidagi m ulohazalarni bayon etadi. M azkur o ‘rinda
n avoiyshunos olim V .Z ohidov quyidagi fikrni ifoda etadi: "N avoiy ijodi ham da
am aliy faoliyatining eng asosiy. m arkaziy m asalasi. y o 'n a lish nuqtasi har narsadan
o ld in inson, uning taqdiri, baxti, saodati, uning yaxshi yashashi, bu uchun zarur
ja m iy a t m asalalarid ir” .
A lish er N avoiyning "M ahbub ul-qulub" (" K o 'n g illarn in g sevgani")
asari sharq
p ed ag o g ik fikr taraq q iy o tid a inson kam olotini shakllantirishda m uhim oY inni
egallaydi. A llom a asar m uqaddim asida uni vozishdan k o 'z la g a n asosiy m aqsadini
bayon etib, shunday yozadi: "H ar k o ‘c h a -k o ‘y d a yuguribm an va olam ahlidin har
xil k ishilarga o ‘zim ni yetkazibm an. Y axshi va yom onning fe'l-atvorini bilibm an,
yo m o n -y ax sh i xislatlarini tajriba qilibm an. Y axshilik va yom onlikning aslini ham,
zahrini ham tortib k o ‘rdim . X asislar va karam lar yetkazgan yara va bergan
m alham ni k o ‘nglim tag-tugi bilan sezgandirm an. Z am on ahlidan ba'zi ham suhbatlar
v a davr kish ilarid an ayrim d o 's tla r bu hollardan xabarsiz va k o 'n g illa ri
bu yaxshilik
v a yo m o n lik lard an asarsizdir. Bu xildagi ham suhbat va d o 'stla rn i xabardor qilm oq
v a bu h ollardan ogohlantirm oq lozim k o 'rin ad ik i, har toifaning xislatlaridan
m a'lu m o tlari v a har tabaqaning ahvolidin bilim lari boMsin, keyin m unosib kishilar
x izm atig a y u g u rsin lar v a nom unosib odam lar suhbatidan tortinishni zarur bilsinlar
v a barcha od am lar bilan m axfiy sirlardan so ‘z ochm asinlar. S hayton sifatlar h iy la va
ald o v larig a o ‘yin ch o q b o ‘lib qolm asinlar. K im ki har xil k ishilar bilan suhbatlashish
va y aq in lash ish n i
h av as qilsa, bu borada kam inaning tajribasi yo sh lar uchun
y e ta rlid ir” . A sar uch qism dan iborat b o 'lib , uning birinchi qism ida turli toifaga
m ansub o d am lam in g fe'l-atvorlari; ikkinchi qism ida yaxshi xislatlar va yom on
fe'llar, u lam in g o ‘zig a xos jih atlari; uchinchi qism ida esa yaxshi fe'l va xislatlar,
insonda ularni sh ak llan tirish g a oid q arash lar bayon etilgan.
261
N av o iy insonga xos b o ‘lgan m a'n av iy -ax lo q iy x islatlar qanoat, sabr, tavoze
(ad ab ), o ’zg ala rg a n isb atan m eh r-m u h a b b atli b o ‘lish,
ishqda v afo d o rlik , saxovat,
him m at. karam , m u ru v v at, y u m sh o q k o ‘ngiIIik (hilm ) k ab ilar x u su sid a s o 'z y uritadi
h am d a u larg a ta 'r if berib, tan b eh va h ik o y atlar v o sitasid a kasbiy q arash larin i bayon
etad i. M u tafak k ir ax lo q lilik n in g eng m uhim m ezoni deb odobni h iso b lay d i. O dobli,
ax lo q li b o ‘lish in so n g a atrofdagi k ish ila r o ‘rtasid a m uayyan m avqe ham da
h u rm a tg a sazo v o r b o 'lis h g a y o rd am beradi. O d o b g a ega b o ‘Iishning inson
h ay o tid ag i rolini kcTrsatib b erar ekan, A lish er N av o iy shunday fikrlarni ifoda etadi:
“ A dab k ich ik y o sh d a g ila rn i u lu g ’lar d u o sig a sazo v o r etadi v a u duo barak ati bilan
um rb o d bahram an d b o ’ladi. A dab, k ich k in alar m ehrini ulugM ar k o 'n g lig a
soladi va
u m u h ab b at k o 'n g ild a abadiy qoladi. A lish e r N av o iy n in g fikriga k o 'ra yaxshi
xu lq n in g asosi b o 'lg a n odob barch a in soniy x islatlarn in g bosh b o ‘g 4 n i ekanligini:
qan o at, sabr, tavoze, ishq, vafo, saxovat, him m at, karam , m uruvvat, hilm (y um shoq
k o 'n g illik ) kabi ijobiy fazilatlar odobli, axloqli k ish ilar q iy o fasid ag in a nam oyon
b o 'lis h ig a u rg ’u beradi. M u tafak k ir in so n g a xos b o ‘lgan m a'n av iy -ax lo q iy x islatlar
x u su sid ag i fik rlarin i u larning har b irig a to ‘laqonli ta 'r if berish aso sid a davom
ettirad i. U qanoatni “с Ь а з Ь т а ’^ а qiyos qiladi. U ning uqtirishcha:
Do'stlaringiz bilan baham: 
