Toshkent moliya instituti “moliya” fakulteti

2.
 
Davlat byudjeti xarajat yo’nalishlarining hozirgi holati. 
O’zbekiston prezidenti koronavirus pandemiyasi va global inqiroz sharoitida 
byudjet xarajat yo’nalishlarini optimallashtirish to’g’risidagi qarorni imzoladi. 
Dolzarb bo’lmagan loyihalar va xarajatlar kechiktiriladi. 
Prezident Shavkat Mirziyoyev 15 aprel kuni roronavirus pandemiyasi davrida 
O’zbekiston Davlat byudjeti barqarorligini ta’minlash va birinchi navbatdagi 
tadbirlarni o’z vaqtida moliyalashtirish chora-tadbirlari to’g’risidagi qarorni 
imzoladi. 
Hujjatda qayd etilishicha, karantin davri O’zbekistonda asosan joriy yilning II 
choragiga to’g’ri kelishi va shu davrda iqtisodiy faollikning sezilarli pasayishi 
Davlat byudjeti barqarorligiga xavf tug’dirmoqda. Shuning uchun kasallik 
tarqalishini maksimal darajada lokalizatsiya qilish va karantin muddatlari cho’zilib 
ketishining imkon qadar oldini olish muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga egadir. 
Quyidagilar Davlat byudjetining barqarorligini ta’minlash va byudjet 
xarajatlarini maqbullashtirishning ustuvor asosiy yo’nalishlari etib belgilandi: 
•
koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish bo’yicha kechiktirib 
bo’lmaydigan tadbirlarni amalga oshirish; 
•
muhim ijtimoiy xarajatlarning to’liq amalga oshirilishini ta’minlash; 
•
jahondagi va respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy faollik ahvoli tahlili 
va muhimlik darajasidan kelib chiqqan holda dolzarb hisoblanmagan loyiha 
va xarajatlarni keyingi davrlarga ko’chirish; 
•
davlat dasturlarini bajarishga yo’naltiriladigan byudjet mablag’larini 
qisqartirishda loyihalarning ustuvorligi va ijtimoiy yo’naltirilganligini inobatga 
olish; 
•
davlat ichki va tashqi majburiyatlarining, shu jumladan, fuqarolik-huquqiy 
shartnomalar asosida yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan 
xizmatlar uchun to’lovlarni amalga oshirish hamda davlat-xususiy sheriklik 
loyihalari bo’yicha majburiyatlarning to’liq bajarilishini ta’minlash; 
•
byudjet mablag’larini taqsimlovchilarning xarajatlarni mustaqil kamaytirish 
bo’yicha mas’uliyatini oshirish. 

---

14 
Moliya vazirligi, Qoraqalpog’iston Vazirlar Kengashi va mahalliy davlat 
hokimiyati organlari tegishli darajadagi byudjet tushumlarini, shuningdek, 
respublika byudjetidan ajratilayotgan transfertlarni, aksiz solig’i bo’yicha 
o’tkazmalarni, byudjet ssudalarini hamda boshqa mablag’larni birinchi navbatda 
quyidagilarni moliyalashtirishga yo’naltirish topshirildi: 
•
koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish bo’yicha tadbirlarga, 
jumladan, dori vositalari va tibbiyot buyumlari sotib olish, tibbiyot muassasalarini 
qurish, rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va ularni jihozlashga; 
•
ish haqi, pensiyalar, stipendiya va nafaqalarni o’z vaqtida to’lashga; 
•
oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olish, kommunal to’lovlar va boshqa 
kechiktirib bo’lmaydigan xarajatlarni qoplashga; 
•
Inqirozga qarshi kurashish respublika komissiyasining qaroriga asosan 
boshqa tadbirlar va xarajatlarga. 
•
Qarorga ko’ra, ikkinchi chorakda rejalashtirilgan ayrim xarajatlar ikkinchi 
yarim yillikka o’tkaziladi. 
Vazirlar Mahkamasiga davlat hokimiyati organlari, sud va prokuratura 
organlari, vazirliklar va idoralarning soliqlar, majburiy yig’imlar, bojlar, jarimalar 
hisobidan 
jamlanadigan 
byudjetdan 
tashqari 
jamg’armalari 
xarajatlarini 
(xodimlarning mehnatiga haq to’lash va qonunchilikda belgilangan moddiy 
rag’batlantirish xarajatlari bundan mustasno) qisqartirish va iqtisod qilingan 
mablag’larni respublika byudjetiga yo’naltirish vakolati berildi. Vazirlik, idoralar 
va ularning hududiy bo’linmalari joriy yil 1 avgustiga qadar byudjetdan tashqari 
jamg’armalar hisobidan asosiy vositalarni xarid qilish, qurilish, rekonstruksiya 
va kapital ta’mirlash bilan bog’liq xarajatlarni to’xtatadi, moliyalashtirish 
boshlangan chora-tadbirlar bundan mustasno. 
Davlat aktivlarini boshqarish agentligiga davlat korxonalari hamda ustav 
kapitalida 50 foiz va undan ortiq davlat ulushi mavjud bo’lgan yuridik shaxslar 
xarajatlarini maqbullashtirish yuzasidan ularning biznes-rejalarini tanqidiy qayta 
ko’rib chiqish topshirildi. Hukumatga koronavirus infeksiyasining tarqalishiga 
qarshi kurashish davrida foydali qazilmalarni qazib olish sohasida faoliyat 

---

15 
yurituvchi ustav kapitalida 50 foiz va undan ortiq davlat ulushi mavjud bo’lgan 
korxonalar va tashkilotlar uchun tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasidan 
tushgan tushum yoki foydani taqsimlashning alohida rejimini belgilash huquqi 
berildi. 1 iyunga qadar Oliy Majlis palatalari, sud va prokuratura organlari, davlat 
hokimiyati va boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, barcha 
vazirlik va idoralar hamda ularning hududiy organlari, ularning tarkibiga kiruvchi 
tashkilotlar va jamg’armalar uchun yagona mehnatga haq to’lash tizimini tatbiq 
etish bo’yicha prezident qarori loyihasi kiritiladi. 
Vazirlar Mahkamasiga ikki hafta ichida Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi 
hisobidan amalga oshiriladigan va qurilish-montaj ishlari boshlanmagan investitsiya 
loyihalarini tanqidiy ko’rib chiqib, ayrim loyihalarni kechiktirish bo’yicha tegishli 
qaror qabul qilish topshirildi.
6
Davlat byudjetining 2020-yil 1-yarim yillik ijrosi maʼlum qilindi Moliya 
vazirligi Axborot xizmatining xabar qilishicha, davlat budjetining 2020-yil 6 oylik 
daromadlari 58 157 milliard soʻmga yoki tasdiqlangan yillik parametrga nisbatan 
45,3 foizga ijro etildi. 
Hisobot davrida oʻtgan yilning mos davriga nisbatan 15 foizga koʻp mablagʻ 
tushirilishiga erishildi. Daromadlarning 19 739,6 milliard soʻmi (jami 
daromadlarning 33,9 % i) bevosita soliqlar, 21 510,8 milliard soʻmi (37,0 % ) 
bilvosita soliqlar, 9 695,4 milliard soʻmi (16,7 %) resurs toʻlovlari va mulk soligʻi 
va 7 211,2 milliard soʻmi (12,4 %) boshqa daromadlar hisobidan shakllantirildi. 
Davlat byudjetining 1-yarim yillik xarajatlari esa 64 878,9 milliard soʻmni 
yoki YAIM ga nisbatan 25,4 foizni tashkil etdi. Jami xarajatlar tarkibida ijtimoiy 
soha xarajatlari eng koʻp ulushga (53,4 %) ega boʻlib, ushbu yoʻnalishda faoliyat 
yuritayotgan tashkilot va muassasalarni saqlash hamda sohaga taalluqli tadbirlarni 
moliyalashtirish uchun Davlat byudjetidan 34 665,5 milliard soʻm mablagʻ 
yoʻnaltirildi. 
6
https://www.gazeta.uz/oz/2020/04/16/budget/ 

---

16 
2020-yil 1-yarim yillik Davlat byudjeti defitsiti 6 721,9 milliard soʻmni tashkil 
etdi. Hisobot davrida mahalliy byudjetlarning daromadlar qismi 12 870,7 milliard 
soʻmni, xarajatlar qismi esa 20 203,3 milliard soʻmni tashkil etdi
7
. 
2021 yilgi davlat byudjeti loyihasi muhokamaga qo’yildi. Byudjet 
xarajatlarini 25 foizga oshirish taklif qilinmoqda, Moliya vazirligi 2021 yilgi davlat 
byudjeti to’g’risidagi qonun loyihasini muhokamaga qo’ydi. Hujjatga ko’ra, YAIM 
5,1 foizga o’sadi, inflyatsiya 10 foiz atrofida 
bo’lishi kutilmoqda. 
Konsolidatsiyalangan byudjet xarajatlari 203,8 trln co’mni tashkil qilishi kerak, 
bu joriy yilda prognoz qilingan xarajatlardan 25,5 foizga va belgilangan 
ko’rsatkichlardan 5,6 foizga ko’p.
O’zbekiston Moliya vazirligi 2021 yilgi davlat byudjeti to’g’risidagi qonun 
loyihasini muhokamaga taqdim etdi. Makroiqtisodiy siyosatning 2021 yilga 
mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari va ko’rsatkichlari kelgusi yil koronavirus 
pandemiyasi davom etishi ehtimolligi mavjudligi prognozlari asosida shakllantirildi, 
deb xabar qildi Moliya vazirligi matbuot xizmati. Yalpi ichki mahsulot (YAIM) 
hajmi 2021 yilda 688,9 trillion so’mni tashkil etadi, bu dastlabki maqsadga (786,2 
trillion) nisbatan 12,4 foizga kam. Prognozlarga ko’ra, yalpi ichki mahsulotning 
o’sish sur’ati 5,1 foizni tashkil etadi (belgilangan 5,8 foizga nisbatan). O’sishni 
sanoat ishlab chiqarishining 5,8 foizga, xizmatlarning 6,4 foizga, qishloq 
xo’jaligining 2,7 foizga o’sishi bilan ta’minlash kutilmoqda (jadvallarni saytning 
ish stoli versiyasi orqali oching). 
Inflyatsiyaning pasayish tendensiyasining davom etishini hisobga olgan holda, 
2021 yilda inflyatsiya darajasi 9−10% ni tashkil qilishi prognoz qilinmoqda, bu 
o’tgan yilgi prognozlardan (11%) yaxshiroqdir. 
Hozirgi holat tahlili: 
2021 yilga mo’ljallangan asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning prognozi 
va 2022−2023 yillarga mo’ljallangan maqsadlar, milliard so’mda. 
7
https://yuz.uz/uz/news/davlat-byudjetining-2020-yil-1-yarim-yillik-ijrosi-malum-qilindi 

---

17 
Moliya vazirligining ma’lumotlariga ko’ra, davlat byudjetining asosiy 
parametrlari quyidagi asosiy fiskal maqsadlar asosida ishlab chiqilgan: 
•
2020−2021 yillarda tashqi talabning pasayishi va global iqtisodiy faoliyat, 
iqtisodiyotning raqobatbardoshligi, sarmoyaviy jozibadorligi, ishbilarmonlik 
faolligi, eksportni rag’batlantirishga yo’naltirilgan soliq siyosatini davom ettirish 
sharoitida iqtisodiyotdagi yalpi talabni rag’batlantirish; 
•
davlat byudjetining barqarorligini ta’minlash va davlat qarzlari miqdorini 
xalqaro standartlarga muvofiq o’rtacha darajada ushlab turish, o’rta muddatli 
istiqbolda konsolidatsiya qilingan byudjet kamomadini YAIMning 2 foizidan 
kamigacha kamaytirish; 
•
davlat byudjeti daromadlarining barqaror o’sishini ta’minlash va soliqqa 
tortishning odilligi prinsipi, shuningdek soliq imtiyozlarini tartibga solish; 
•
davlat byudjetining ijtimoiy yo’nalishini saqlash. Xususan, ta’lim tizimlarini 
rivojlantirishga, sog’liqni saqlashga, koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashish 
uchun zarur mablag’larni shakllantirishga qaratilgan muhim dasturlarni 
moliyalashtirish; 
•
ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlarni, pensiya va nafaqalarni o’z 
vaqtida va to’liq moliyalashtirish, ularning o’sishini inflyatsiya darajasidan past 
bo’lmagan darajada ta’minlash; 
•
aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash va bandligini oshirish, qashshoqlikni 
kamaytirish va ijtimoiy himoya manzilini kuchaytirish; 
•
suv va yer resurslarini tejashga va ulardan samarali foydalanishga, yenergiya 
tejashga, tabiatni va atrof-muhitni muhofaza qilishga, ekologik holatni yaxshilashga 
va boshqa 
muhim 
davlat 
dasturlariga 
yo’naltirilgan davlat dasturlarini 
moliyalashtirish; 
•
daromadlar 
bazasini 
ko’paytirish 
va mahalliy 
byudjet 
xarajatlari 
samaradorligini rag’batlantirishga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni saqlash;
•
byudjet shaffofligini oshirish va byudjetni har tomonlama qoplashni 
ta’minlash. 

---

18 
Ushbu maqsadlardan kelib chiqib, 2021 yilda davlat byudjeti daromadlari 
178,5 trillion so’mni tashkil etadi, bu joriy yilgi prognoz daromadlaridan 12,3 foizga 
ko’p, ammo 2021 yilga mo’ljallangan dastlabki rejalardan 3,5 foizga past. Tashqi 
qarz tufayli davlat dasturlari xarajatlari hisobga olinmagan holda birlashtirilgan 
xarajatlar 203,8 trillion so’mni tashkil etadi, bu joriy yilda prognoz qilingan 
xarajatlardan 25,5 foizga va belgilanganidan 5,6 foizga ko’pdir. 
Davlat maqsadli jamg’armalarining daromadlari 26,2 trillion so’m, xarajatlari 
40,7 trillion so’m miqdorida rejalashtirilgan. Shu bilan birga, ular respublika 
byudjetidan 15,9 trln.so’m sarf etiladi. Natijada, kelgusi yilda davlat byudjeti 
va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari 17,2 trillion so’m yoki prognoz 
qilingan YAIMning 2,5% miqdorida kamomad bilan tuzilgan. 
Byudjetni qoplashni oshirish va to’liqligini ta’minlash uchun davlat 
moliyaviy boshqaruvining xalqaro standartlariga muvofiq 2021 yildan 
boshlab tashqi qarzlar hisobidan davlat dasturlari bo’yicha rejalashtirilgan 
xarajatlarni konsolidatsiyalangan byudjetga kiritish taklif etiladi. 2021 yilda ushbu 
xarajatlar 12,1 trillion so’m miqdorida bo’lishi prognoz qilinmoqda. 
Masalan, Jahon bankining 31,5 million dollarini shoshilinch tibbiy yordam 
ko’rsatishni yaxshilashga sarflash rejalashtirilgan, Osiyo taraqqiyot bankining 
birlamchi tibbiy yordamni yaxshilash uchun ajratilgan 25,2 million dollari 
konsolidatsiyalangan byudjetda o’z aksini topgan. 
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, 2021 yilga mo’ljallangan byudjet 
kamomadining 
eng 
yuqori 
chegarasi (davlat 
byudjeti, 
davlat 
maqsadli 
jamg’armalari, FRDU, shuningdek, davlat dasturlarini amalga oshirish bilan bog’liq 
xarajatlarni hisobga olgan holda, tashqi qarz hisobiga) 37,4 trillion so’m yoki 5,4% 
miqdorida ta’minlanadi. Moliya vazirligining ta’kidlashicha, YAIM joriy yil uchun 
kutilayotgan defitsitdan 1,6 foizga pastdir. 
Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalarining taqchilligi yil boshiga 
davlatning ichki va tashqi qarzlari va byudjetlarning qoldiq mablag’larini jalb qilish 
yo’li bilan, FRDU defitsiti — o’z mablag’lari hisobidan qoplanadi. Bundan 

---

19 
tashqari, O’zbekiston nomidan va uning kafolati ostida jalb qilingan davlat 
qarzining qolgan qismi joriy yilgi YAIMning 60 foizidan oshmasligi belgilangan. 
Shu bilan birga, 2021 yilda O’zbekiston nomidan va uning kafolati ostida ichki 
va tashqi qarzlarni jalb qilish bo’yicha yangi yillik shartnomalarning maksimal sof 
hajmi 5,5 milliard dollar (5 milliard dollar — tashqi, 0,5 milliard — ichki qarz) 
miqdorida belgilanishi rejalashtirilgan. davlat byudjeti kamomadini moliyalashtirish 
uchun — 2,2 milliard dollar (shu jumladan ichki qarz — 5 trillion so’m), investitsiya 
loyihalarini moliyalashtirish uchun — 3,3 milliard dollar etib belgilangan. 
Moliya vazirligining rasmiy veb-saytida davlat byudjetidan ajratilgan 
mablag’lar va ularning byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’larini oluvchilar 
kontekstida bajarilishi to’g’risidagi ma’lumotlar, shuningdek davlat qarzlarining 
holati va dinamikasi to’g’risidagi ma’lumotlar taqdim etiladi. 
Davlat soliq qo’mitasi va bojxona qo’mitasi o’zlarining rasmiy veb-saytlarida 
soliq to’lovchilar kontekstida soliq va bojxona imtiyozlari miqdori to’g’risidagi 
ro’yxatni va ma’lumotlarni e’lon qiladi. 
Jismoniy shaxslardan olinadigan aksiz solig’i stavkalari, yer solig’i, suv 
resurslaridan foydalanganlik uchun soliq va yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun 
olinadigan daromad solig’ining belgilangan miqdori, Soliq kodeksining tegishli 
qismlariga o’tish sababli qonun loyihasiga kiritilmagan
8
.